قانون کار مجموعه‌ای از قوانین و مقررات است که به منظور حفظ حقوق کارگران و کارفرمایان و ایجاد روابط کاری عادلانه تدوین شده است. در این مقاله، با ۸ مورد از مهم‌ترین ماده‌های قانون کار آشنا می‌شوید که هر فردی، چه کارگر و چه کارفرما، باید از آنها آگاه باشد. این ماده‌ها شامل مواردی مثل تعریف کارگر و کارفرما، قرارداد کار، مرخصی‌ها و ساعات کاری می‌شوند.
ماده ۲ و ۳ قانون کار: تعریف کارگر و کارفرما
درک درست از تعاریف اولیه در قانون کار، برای استفاده صحیح از این قانون ضروری است.
ماده ۲ قانون کار: تعریف کارگر
طبق ماده ۲ قانون کار، کارگر به کسی گفته می‌شود که به هر عنوان در مقابل دریافت حق‌السعی اعم از مزد، حقوق، سهم سود و سایر مزایا به درخواست کارفرما کار می‌کند. در این تعریف، به چند نکته مهم باید توجه کرد:
- کارگر فقط شخص حقیقی است: یعنی شرکت‌ها، مؤسسات و سایر اشخاص حقوقی شامل تعریف کارگر نمی‌شوند.
- عنوان شغلی در شمولیت قانون کار تأثیری ندارد: معلم، مهندس، پزشک، کارگر خط تولید و… به شرط داشتن سایر شرایط مندرج در قانون کار، کارگر محسوب می‌شوند.
- کارگر در مقابل دریافت حق‌السعی کار می‌کند: یعنی افرادی که به صورت رایگان و بدون دریافت مزد کاری را انجام می‌دهند، شامل تعریف کارگر نمی‌شوند.
- کارگر به درخواست کارفرما کار می‌کند: یعنی کارگر تابع دستورات کارفرما است و باید طبق شرایط تعیین شده توسط کارفرما کار کند.
با توجه به این نکات، می‌توان گفت که قانون کار طیف وسیعی از افراد را در بر می‌گیرد و فقط به کارگران کارخانه‌ها و کارگاه‌ها محدود نمی‌شود.
ماده ۳ قانون کار: تعریف کارفرما
طبق ماده ۳ قانون کار، کارفرما شخصی است حقیقی یا حقوقی که کارگر به درخواست و به حساب او در مقابل دریافت حق‌السعی کار می‌کند. در این تعریف نیز به چند نکته مهم باید توجه کرد:
- کارفرما می‌تواند شخص حقیقی یا حقوقی باشد: برخلاف کارگر که فقط شخص حقیقی است، کارفرما می‌تواند یک شخص یا یک شرکت یا مؤسسه باشد.
- کارفرما تسلط مزدی (اقتصادی) دارد: یعنی کارفرما باید در مقابل کار انجام شده توسط کارگر، به او حق‌السعی (مزد) پرداخت کند.
- کارفرما تسلط امری (دستوری) دارد: یعنی کارفرما شرایط کار را تعیین می‌کند و کارگر موظف به رعایت آنها است.
- نمایندگان کارفرما در حکم خود کارفرما هستند: یعنی کارفرما مسئول کلیه تعهداتی است که نمایندگانش در قبال کارگر به عهده می‌گیرند.
اهمیت ماده‌های قانون کار برای کارگران و کارفرمایان
ماده ۲ و ۳ قانون کار از مهم‌ترین ماده‌های قانون کار هستند چرا که با مشخص کردن تعریف کارگر و کارفرما، محدوده شمول قانون کار را مشخص می‌کنند و به کارگران و کارفرمایان کمک می‌کنند تا از حقوق و وظایف خود آگاه شوند. این آگاهی می‌تواند در پیشگیری از بروز اختلافات و حل و فصل مسالمت‌آمیز آنها مؤثر باشد.
نکات مهم قرارداد کاری در ماده‌های قانون کار
یکی از مهم‌ترین جنبه‌های روابط کاری، قرارداد کار است. درک مفاد قانون کار در این زمینه، به شما کمک می‌کند تا از حقوق خود آگاه باشید و از بروز اختلافات جلوگیری کنید.
ماده 7 قانون کار: تعریف قرارداد کار
طبق ماده ۷ قانون کار، قرارداد کار عبارت است از قرارداد کتبی یا شفاهی که به موجب آن کارگر در قبال دریافت حق‌السعی کاری را برای مدت موقت یا مدت غیرموقت برای کارفرما انجام می‌دهد.
نکات مهم این ماده:
- قرارداد کتبی یا شفاهی: هر دو نوع قرارداد، در صورت احراز شرایط قانونی، معتبر هستند.
- مدت موقت یا غیرموقت: قراردادها می‌توانند برای مدت زمان مشخص یا نامشخص باشند.
ماده ۱۰ قانون کار: مفاد قرارداد
ماده ۱۰ قانون کار، مفاد ضروری که باید در قرارداد کار ذکر شود را مشخص می‌کند:
- مشخصات دقیق طرفین (کارگر و کارفرما)
- نوع کار یا وظیفه‌ای که کارگر باید انجام دهد
- حقوق یا مزد و مزایای آن
- ساعات کار، تعطیلات و مرخصی‌ها
- محل انجام کار
- تاریخ انعقاد قرارداد
- مدت قرارداد (در صورت موقت بودن)
- موارد دیگر که عرف و عادت شغل یا محل ایجاب کند
شرایط فسخ قرارداد
قانون کار، شرایط فسخ قرارداد را برای کارفرما و کارگر مشخص کرده است. برای مثال، کارفرما در صورت قصور کارگر در انجام وظایف یا نقض آیین‌نامه انضباطی، می‌تواند با رعایت شرایط قانونی، قرارداد را فسخ کند.
نکات مهم انواع مرخصی و نحوه محاسبه مرخصی در ماده‌های قانون کار
مرخصی یکی از حقوق اساسی کارگران است که در قانون کار به تفصیل به آن پرداخته شده است. در این بخش انواع مرخصی در قانون کار و نحوه محاسبه آن را می‌خوانید.
انواع مرخصی
قانون کار، انواع مختلفی از مرخصی را برای کارگران در نظر گرفته است، از جمله:
- مرخصی استحقاقی: مرخصی با حقوقی که کارگر می‌تواند سالیانه از آن استفاده کند.
- مرخصی استعلاجی: مرخصی که به دلیل بیماری کارگر و با تایید پزشک، به او داده می‌شود.
- مرخصی بدون حقوق: مرخصی که با توافق کارگر و کارفرما و بدون دریافت حقوق، به کارگر داده می‌شود.
- مرخصی زایمان: مرخصی که به زنان باردار و پس از زایمان، تعلق می‌گیرد.
ماده ۶۴ قانون کار: مرخصی استحقاقی
ماده ۶۴ قانون کار به مرخصی استحقاقی پرداخته و بیان می‌کند: «مرخصی استحقاقی سالانه کارگران با استفاده از مزد و احتساب چهار روز جمعه، جمعا یک ماه است.»
نکات مهم این ماده:
- مدت مرخصی: ۲۶ روز کاری در سال (با احتساب ۴ جمعه)
- محاسبه برای کار کمتر از یک سال: مرخصی به نسبت مدت کار انجام یافته محاسبه می‌شود.
نحوه محاسبه مرخصی استحقاقی
برای محاسبه مرخصی استحقاقی، می‌توانید از فرمول زیر استفاده کنید:
(تعداد روزهای کاری در سال / ۳۶۵) * تعداد روزهای مرخصی استحقاقی سالیانه = تعداد روزهای مرخصی استحقاقی
سقف مجاز مرخصی استحقاقی
طبق قانون کار، کارگر نمی‌تواند بیش از ۹ روز از مرخصی استحقاقی سالانه خود را ذخیره کند.
ساعات کاری و اضافه کاری در قانون کار
یکی دیگر از موضوعات مهم برای کارگران و کارفرمایان، اضافه کاری در قانون کار است. در ادامه با جزئیات این موارد آشنا می‌شوید.
ماده ۵۱ قانون کار: ساعات کار موظفی
ماده 51 قانون کار، ساعات کار موظفی را مشخص می‌کند: «ساعت کار در این قانون مدت زمانی است که کارگر نیرو یا وقت خود را به منظور انجام کار در اختیار کارفرما قرار می‌دهد. به غیر از مواردی که در این قانون مستثنی شده است، ساعات کار کارگران در شبانه روز نباید از ۸ ساعت تجاوز نماید.»
نکات مهم این ماده:
- حداکثر ساعات کار: ۸ ساعت در روز و ۴۴ ساعت در هفته
- استثنائات: در برخی موارد، مانند کارهای سخت و زیان‌آور، ساعات کار کمتر است.
ماده ۵۹ و ۶۰ قانون کار: اضافه کاری
قانون کار، شرایط اضافه کاری را نیز مشخص کرده است. طبق ماده ۵۹، اضافه کاری با موافقت کارگر و پرداخت ۴۰٪ اضافه بر مزد هر ساعت کار عادی مجاز است. ماده ۶۰ نیز به مواردی اشاره می‌کند که اضافه کاری با تشخیص کارفرما و برای مقابله با شرایط خاص، مانند جلوگیری از حوادث، مجاز است.
جمعه کاری در قانون کار
قانون کار، روز جمعه را به عنوان روز تعطیل هفتگی کارگران با استفاده از مزد در نظر گرفته است. طبق قانون جمعه کاری در قانون کار، اگر کارگری در روز جمعه کار کند، کارفرما موظف است علاوه بر پرداخت مزد روز جمعه، ۴۰% اضافه بر مزد هر ساعت کار عادی نیز به عنوان فوق‌العاده جمعه کاری به او پرداخت کند. همچنین، کارفرما باید یک روز دیگر در هفته را به عنوان تعطیل به کارگر اختصاص دهد.
شرایط و محدودیت‌های اضافه کاری
- موافقت کارگر: در حالت عادی، اضافه کاری باید با موافقت کارگر باشد.
- حداکثر ساعات: ساعات اضافه کاری در روز نباید از ۴ ساعت تجاوز کند، مگر در موارد استثنایی.
- پرداخت اضافه کاری: کارفرما موظف به پرداخت اضافه کاری طبق قانون است.
قانون سختی کار
قانون کار، برای کارهایی که سخت و زیان‌آور هستند، مقررات ویژه‌ای در نظر گرفته است. در این بخش با قانون سختی کار آشنا می‌شوید.
شرایط احراز سختی کار
برای اینکه شغلی به عنوان شغل سخت و زیان‌آور شناخته شود، باید شرایط خاصی را داشته باشد. این شرایط در آیین‌نامه مشاغل سخت و زیان‌آور مشخص شده‌اند و عواملی مانند شرایط محیط کار، نوع کار، میزان فشار فیزیکی و روانی و… در تعیین سختی کار موثر هستند.
مشاغل سخت و زیان‌آور
برخی از مشاغلی که به طور معمول سخت و زیان‌آور شناخته می‌شوند عبارتند از:
- کار در معادن
- کار در محیط‌های با آلودگی صوتی یا شیمیایی
- کار با مواد خطرناک
- کار در ارتفاع
- کار در شرایط آب و هوایی سخت
- کار در شیفت‌های چرخشی نامنظم
مزایای قانون سختی کار
کارگرانی که در مشاغل سخت و زیان‌آور کار می‌کنند، از مزایای ویژه‌ای برخوردار هستند، از جمله:
- کاهش ساعات کار: ساعات کار این کارگران نباید از 6 ساعت در روز و 36 ساعت در هفته تجاوز کند.
- افزایش مرخصی: این کارگران از مرخصی استحقاقی بیشتری نسبت به سایر کارگران برخوردار هستند.
- بازنشستگی زودتر: این کارگران می‌توانند زودتر از موعد بازنشسته شوند.
جمع‌بندی
در این مقاله با چند مورد از مهم‌ترین ماده‌های قانون کار آشنا شدید که هر فردی باید از آنها آگاه باشد. این ماده‌ها نقش مهمی در حفظ حقوق کارگران و کارفرمایان و ایجاد روابط کاری عادلانه دارند. با آشنایی با این قوانین، می‌توانید از حقوق خود دفاع کرده و در صورت بروز اختلاف، به مراجع حل اختلاف مراجعه کنید.