در چند سال گذشته عده زیادی از مردم در سراسر دنیا نسبت به ارزهای دیجیتال آگاه شده‌اند و بر روی این دارایی سرمایه‌گذاری کرده‌اند. از آنجایی که ارزهای دیجیتال دارایی نوظهوری هستند هنوز قوانین کمی به صورت مدون در این زمینه وجود دارد. با توجه به رواج سرمایه گذاری بر روی دارایی‌های دیجیتال از جمله رمز ارزها، در این مقاله می‌خواهیم نحوه حسابداری خرید، فروش و شناسایی درآمد حاصل از آن و همچنین قوانین مالیاتی مرتبط با آن را توضیح دهیم.
ارز دیجیتال (cryptocurrency) چیست؟
ارز دیجیتال یک دارایی دیجیتال است که از طریق فرایند رمزنگاری، امنیت آن تضمین شده و امکان فروش هم‌زمان آن به چندین نفر وجود ندارد. بسیاری از ارزهای دیجیتال به صورت نامتمرکز تولید و عرضه می‌شوند. این یعنی هیچ سازمانی نمی‌تواند مسئولیت قانون‌گذاری، تنظیم مقررات و عرضه ارزهای دیجیتال را به عهده بگیرد.
رمز ارزها نوعی از دارایی دیجیتال هستند که در یک فضای مشخص ذخیره‌سازی نمی‌شوند؛ بلکه بر روی شبکه‌ای از رایانه‌هایی که در موقعیت‌های جغرافیایی متفاوتی قرار دارند ذخیره می‌شوند. مهم‌ترین مزیت‌های این نوع از دارایی‌ها این است که با سرعت بسیار زیادی در هر کجای دنیا قابل انتقال هستند، دولت‌ها توان قانون‌گذاری و مداخله در آنها را ندارند و احتمال عرضه رمز ارزهای تقلبی تقریباً صفر است. البته باید این موضوع را در نظر داشته باشیم که قیمت ارزهای دیجیتال بسیار متغیر است و در موارد زیادی توسط مجرمان استفاده می‌شود.
ارز دیجیتال چگونه کار می‌کند؟
ارزهای دیجیتال مانند پول‌های کاغذی در یک خزانه مشخص ذخیره نمی‌شوند، بلکه در سراسر یک بلاک‌چین توزیع شده‌اند. در حقیقت وقتی که تراکنشی در این شبکه انجام می‌شود، سندی از این تراکنش در اختیار تمام اعضای این شبکه قرار می‌گیرد.
موضوع مهم دیگری که درباره رمزارزها اهمیت پیدا می‌کند، نحوه تولید و استخراج این دارایی است. به فرایند تولید ارزهای دیجیتال، اصطلاحاً استخراج یا معدن‌کاوی (mining) می‌گویند. استخراج ارزهای دیجیتال به این صورت انجام می‌شود که با استفاده از سیستم پردازنده و کارت گرافیک استخراج‌کننده‌ها، رمزارز تولید می‌شود و در ازای امکاناتی که استخراج‌کننده برای این کار در اختیار شبکه قرار داده است، مقداری از همان رمزارز به او پرداخته می‌شود.
ارز دیجیتال چه تفاوتی با پول دارد؟
پایه‌ای‌ترین مفهومی که از پول وجود دارد، اشاره به این موضوع می‌کند که پول باید منبعی برای ذخیره ارزش، وسیله‌ای برای تبادل کالا و واحدی برای محاسبات حسابداری باشد. ارز دیجیتال و پول نقد هر دو این سه ویژگی را دارند. اما چیزی که باعث ایجاد تفاوت بین این دو می‌شود، پشتوانه‌ای است که برای هر یک از آنها اعتبار به وجود می‌آورد. ارزهای ملی هر کشوری به پشتوانه حمایت دولت و خزانه این دولت‌ها اعتبار پیدا می‌کنند. این در حالی است که ارزش رمز ارزها بر اساس اعتباری که شبکه این ارزها دارند تعیین می‌شود و هیچ پشتوانه خارجی ای برای آنها وجود ندارد.
از طرف دیگر، سیاست‌گذاری درباره ارزهای سنتی توسط بانک مرکزی هر کشوری انجام می‌شود؛ مثلاً بانک مرکزی با توجه به وضیعت اقتصادی کشور تصمیم می‌گیرد که سیاست پولی انبساطی یا انقباضی را اعمال کند. اما هیچ فرد و سازمانی سیاست‌گذاری درباره ارزهای دیجیتال را بر عهده ندارد.
علاوه بر این، برای اینکه ارز منتشر شده توسط بانک مرکزی بین مردم و سازمان‌ها منتقل شود نیاز به واسطه‌هایی است که این واسطه‌ها عموماً بانک‌ها هستند. ولی در مورد رمزارزها نیاز به هیچ‌گونه واسطه‌ای برای انتقال آنها نیست.
آیا ارزهای دیجیتال قانونی هستند؟
همان‌طور که می‌دانید ارزهایی که به صورت رسمی از سمت بانک مرکزی هر کشوری منتشر می‌شوند بر مبنای پشتوانه دارایی‌های مشخصی مانند طلا چاپ می‌شوند. اما ارزهای دیجیتال توسط هیچ سازمانی پشتیبانی نمی‌شوند. به همین دلیل اظهارنظر قانونی در مورد آنها کار بسیار دشواری است. در ایران هیچ منع قانونی‌ای برای خرید و فروش رمز ارزها توسط اشخاص حقیقی و حقوقی وجود ندارد. البته بانک مرکزی در بخشنامه‌های مختلفی تأکید کرده است که مؤسسات مالی و اعتباری و بانک‌ها از ارزهای دیجیتال برای تراکنش‌های خودشان نباید استفاده کنند.
مالیات ارزهای دیجیتال چطور محاسبه می‌شود؟
یکی از مهم‌ترین ارکان در محاسبه مالیات، پایه مالیاتی است. پایه مالیات مقدار درآمدی را مشخص می‌کند که ضریب مالیات به آن تعلق می‌گیرد. طبق تصویب‌نامه‌ای که هیئت وزیران در مرداد 1398 منتشر کرد، کل درآمد واحدهای صنعتی که به استخراج ارزهای دیجیتال (ماینینگ) می‌پردازند مشمول مقررات مالیاتی است. این یعنی شما در ازای درآمدی که در مجتمع‌های استخراج بیت‌کوین به دست می‌آورید باید مالیات بر درآمد پرداخت کنید. این درآمد به عنوان درآمد غیرعملیاتی شناخته می‌شود و قطعا مشمول مالیات خواهد بود. دقت کنید که تمام درآمدهای حاصل از خرید و فروش ارزهای دیجیتال، استیکینگ (دریافت پاداش بابت نگهداری رمز ارز در کیف پول) و ایر دراپ (اهدای توکن رایگان) مشمول مالیات هستند.
البته بر اساس تبصره‌ای که در این تصویب‌نامه آمده است، در صورتی که درآمد حاصل از فروش رمز ارزها به چرخه اقتصاد کشور بازگردد آنگاه مؤدی موردنظر مشمول پرداخت مالیات به نرخ صفر می‌شود. به عبارت دیگر از این افراد هیچ مالیاتی دریافت نخواهد شد.
حسابداری ارزهای دیجیتال
به این موضوع توجه داشته باشید که هنوز هیچ استاندارد حسابداری‌ای از طرف مؤسسه تدوین استانداردهای حسابداری آمریکا، IFRS و کمیته تدوین استانداردهای ایران برای حسابداری ارزهای دیجیتال ارائه نشده است. با این وجود، از آنجایی که ممکن است شرکت شما مقداری ارز دیجیتال به عنوان دارایی خریداری کند باید بدانیم که بر اساس استانداردهای کنونی چه ثبت‌هایی را برای این رویداد مالی می‌توانیم بزنیم.
اولین نکته‌ای که باید درباره حسابداری ارزهای دیجیتال بدانید این است که این نوع از ارزها را نمی‌توانید به عنوان وجه نقد شناسایی کنید. ماهیت رمز ارزها به صورتی است که باید در سرفصل دارایی‌های نامشهود شناسایی شوند. در مثال زیر نحوه ثبت خریدوفروش ارزهای دیجیتال را توضیح خواهیم داد.
فرض کنید که شرکت شما یک واحد ارز دیجیتال اتریوم به مبلغ 5000000000 ریال خریداری کرده است. برای رویداد خرید این رمزارز باید ثبت زیر را در دفاتر حسابداری انجام دهید:
حالا فرض کنید که پس از مدتی، شرکت شما تصمیم می‌گیرد که رمز ارزهای مورد نظر را پس از کسب 20 درصد سود بفروشد. این سود به عنوان درآمدهای غیرعملیاتی شناسایی می‌شود و برای ثبت آن باید به صورت زیر عمل کنید:
البته در صورتی که رمزارز خریداری شده را با 20 درصد ضرر بفروشیم باید ثبت‌های زیر را در دفاتر حسابداری بزنیم:
برای حسابداری ارزهای دیجیتال به چه نکاتی دقت کنیم؟
با توجه به اینکه در معاملات ارزهای دیجیتال هیچ سندی که در آن خریدار و فروشنده مشخص باشند صادر نمی‌شود، بنابراین از این نوع دارایی برای فرار مالیاتی و انجام معاملات غیرقانونی استفاده می‌شود. شما برای اینکه بتوانید ارزش رمزارز خریداری شده را شناسایی کنید و در دفاتر خودتان ثبت کنید باید از روش ارزش منصفانه استفاده کنید. یعنی دارایی دیجیتال مورد نظر را در دفاتر حسابداری بر اساس ارزش منصفانه زمان خرید باید ثبت کنید.
از آنجایی که رمز ارزها به عنوان پول شناخته نمی‌شوند، باید در فرایند ثبت حسابداری آنها اصولی که برای ثبت دارایی‌ها استفاده می‌کنیم را به کار بگیریم؛ بنابراین درآمدی که از این طریق به دست می‌آوریم را باید به عنوان دارایی نامشهود به حساب بیاوریم.
سوالات متداول
آیا بابت خرید و فروش ارز دیجیتال باید مالیات بدهیم؟
طبق تصویب‌نامه‌ای که هیئت وزیران در مرداد 1398 منتشر کرد، کل درآمد واحدهای صنعتی که به استخراج ارزهای دیجیتال (ماینینگ) می‌پردازند مشمول مقررات مالیاتی است. این یعنی شما در ازای درآمدی که در مجتمع‌های استخراج بیت‌کوین به دست می‌آورید باید مالیات بر درآمد پرداخت کنید. این درآمد به عنوان درآمد غیرعملیاتی شناخته می‌شود و قطعا مشمول مالیات خواهد بود.
ارز دیجیتال چه تفاوتی با پول دارد؟
اما چیزی که باعث ایجاد تفاوت بین این دو می‌شود، پشتوانه‌ای است که برای هر یک از آنها اعتبار به وجود می‌آورد. ارزهای ملی هر کشوری به پشتوانه حمایت دولت و خزانه این دولت‌ها اعتبار پیدا می‌کنند. این در حالی است که ارزش رمز ارزها بر اساس اعتباری که شبکه این ارزها دارند تعیین می‌شود و هیچ پشتوانه خارجی ای برای آنها وجود ندارد.
از طرف دیگر، سیاست‌گذاری درباره ارزهای سنتی توسط بانک مرکزی هر کشوری انجام می‌شود؛ مثلاً بانک مرکزی با توجه به وضیعت اقتصادی کشور تصمیم می‌گیرد که سیاست پولی انبساطی یا انقباضی را اعمال کند. اما هیچ فرد و سازمانی سیاست‌گذاری درباره ارزهای دیجیتال را بر عهده ندارد.
علاوه بر این، برای اینکه ارز منتشر شده توسط بانک مرکزی بین مردم و سازمان‌ها منتقل شود نیاز به واسطه‌هایی است که این واسطه‌ها عموماً بانک‌ها هستند. ولی در مورد رمزارزها نیاز به هیچ‌گونه واسطه‌ای برای انتقال آنها نیست.
استخراج رمز ارز به چه معنی است؟
موضوع مهم دیگری که درباره رمزارزها اهمیت پیدا می‌کند، نحوه تولید و استخراج این دارایی است. به فرایند تولید ارزهای دیجیتال، اصطلاحاً استخراج یا معدن‌کاوی (mining) می‌گویند. استخراج ارزهای دیجیتال به این صورت انجام می‌شود که با استفاده از سیستم پردازنده و کارت گرافیک استخراج‌کننده‌ها، رمزارز تولید می‌شود و در ازای امکاناتی که استخراج‌کننده برای این کار در اختیار شبکه قرار داده است، مقداری از همان رمزارز به او پرداخته می‌شود.
آیا رمز ارزها را به عنوان وجه نقد یا دارایی باید ثبت کنیم؟
اولین نکته‌ای که باید درباره حسابداری ارزهای دیجیتال بدانید این است که این نوع از ارزها را نمی‌توانید به عنوان وجه نقد شناسایی کنید. ماهیت رمز ارزها به صورتی است که باید در سرفصل دارایی‌های نامشهود شناسایی شوند.