با توجه به اهمیتی که حسابرسی بیمه از طرف سازمان تامین اجتماعی در چند سال گذشته پیدا کرده، حسابداری بیمه یکی از مهترین مهارت‌هایی است که حسابدارها باید برای موفقیت در شغل خود و جلوگیری از اشتباهاتی که می‌تواند باعث تحمیل هزینه‌های سنگین از سمت سازمان تامین اجتماعی به یک شرکت شود، به آن مسلط باشند. در این مقاله شما را با انواع حسابداری بیمه و چگونگی ثبت آن و انواع هزینه‌های بیمه آشنا می‌کنیم.
حسابداری بیمه چیست؟
حسابداری بیمه، آن بخشی از علم حسابداری است که به ثبت درآمدها و هزینه‌های مربوط به شرکت‌های بیمه می‌پردازد. در واقع در حسابداری بیمه به کلیه امور بیمهای مربوط به بیمهگر و بیمهگذار رسیدگی می‌شود. یکی از مهم‌ترین دغدغه‌هایی که برای حسابداری وجود دارد این است که نحوه شناسایی درآمدها و هزینه‌های بیمهای به‌صورت صحیح انجام شود تا منجر به نارضایتی از سمت سازمان‌های نظارتی نگردد.
حق بیمه چیست؟
طبق تعریف رسمی ای که از حق بیمه وجود دارد، حق بیمه به مبلغی گفته می‌شود که بیمهگر در ازای پذیرش خطر، طبق قرارداد بیمه از بیمهگذار کسر می‌کند. این یعنی مثلاً زمانی که شما از خدمات بیمه عمر استفاده کنید باید در ازای آن مبلغی را به بیمهگذار پرداخت کنید که به آن حق بیمه می‌گویند.
علاوه بر این باید بدانیم که بر اساس استاندارد 28، قرارداد بیمه عقدی است که به موجب آن یک طرف (بیمهگر) متعهد می‌شود که در ازای دریافت حق بیمه از طرف دیگر (بیمهگذار)، در صورت وقوع حادثه خسارت وارده به او یا شخص ذی‌نفع را جبران کند یا مبلغ معینی را به وی یا شخص ذی‌نفع بپردازد.
مهم‌ترین هزینه‌ها در حسابداری بیمه
در قسمت زیر مهم‌ترین هزینه‌هایی که در حسابداری بیمه و ثبت اسناد حسابداری مربوط به آن باید در نظر داشته باشید را معرفی می‌کنیم.
هزینه بیمه: این هزینه‌ای است که باید شخص بیمهگذار به شخص بیمهگر پرداخت کند.
هزینه بیمه اضافی: این هزینه را بیمهگذار وقتی پرداخت می‌کند که بیمهگر ریسک اضافی متحمل شود و یا بیمهگذار به دنبال تمدید بیمه‌نامه با سرمایه اضافی باشد.
هزینه بیمه مازاد: اگر بیمهگذار بخواهد که بیمهگر مبالغ اضافهای در زمان وقوع شرایط پرداخت خسارت بپردازد، باید هزینه مازاد را علاوه بر حق بیمه اصلی پرداخت کند.
هزینه عملیاتی: این مورد شامل هزینه‌هایی مانند هزینه کارمزد و هزینه خسارت سهم نگهداری می‌شود.
هزینه‌های صدور: به‌طورکلی هر هزینه‌ای که انجام می‌شود تا یک بیمهگذار جذب و بیمه‌نامه برای او صادر شود؛ مانند هزینه‌های تبلیغات، پورسانت، بازاریابی و … .
هزینه بیمه برگشتی: برای مثال در زمان‌هایی که بیمه‌نامه به هر دلیل فسخ می‌شود، این هزینه شناسایی خواهد شد.
هزینه کارشناسی بیمه: قبل از صدور بیمه‌نامه و در زمانی که باید خسارتی پرداخت شود، مورد بیمه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد که به واسطه این ارزیابی هزینه‌ای با عنوان هزینه کارشناسی نیز باید شناسایی شود.
حسابداری بیمه تأمین اجتماعی
بخش مهمی از وظایف حسابداران در رابطه با حسابداری بیمه تأمین اجتماعی مربوط به محاسبه حق بیمهای است که باید توسط کارفرما (برابر با 20% حقوق و دستمزد) پرداخت شود. علاوه بر آن 3% از حقوق و دستمزد نیز به عنوان بیمه بیکاری باید محاسبه شود. البته در حسابداری بیمه تأمین اجتماعی باید حسابدار دقت کند که حقوق و دستمزدی که مبنای این محاسبات قرار می‌گیرد کمتر از حداقل حقوقی که به صورت سالانه توسط شورای عالی کار تعیین می‌شود نباشد.
برای محاسبه حداکثر حقوقی که می‌توان از آن حق بیمه تأمین اجتماعی بر اساس نرخ 20% را کسر کرد باید از فرمول زیر استفاده کنید:
کارکرد مؤثر*حداقل حقوق*7
در صورتی که مبلغ دریافتی کارگر یا کارمند بیشتر از این رقم بود آنگاه مبلغ حقوق را در نظر نمی‌گیریم و به جای آن از مبلغی که به واسطه فرمول بالا به دست آمده برای محاسبه بیمه استفاده می‌کنیم.
برای حسابداری بیمه تأمین اجتماعی، کارفرما باید به این نکته مهم نیز دقت کند که برای محاسبه بیمه کارهای سخت و زیان‌آور باید علاوه بر پرداخت 23% حق بیمهای که در بالا گفتیم، 4 درصد هم بابت مستمری کارهای سخت و زیان‌آور پرداخت کند. یعنی در مجموع 27% توسط حسابدار بیمه تأمین اجتماعی باید ثبت بشود. این نکته مهم را هم به یاد داشته باشید که در صورتی که لیست بیمه را در مهلت مقرر ماهانه ارسال نکنید مشمول 10% جریمه تأخیر می‌شوید.
در جدول زیر می‌توانید اشخاص مشمول و معاف از پرداخت حق بیمه را در حسابداری بیمه تأمین اجتماعی مشاهده کنید:
| شخص | سهم کارگر (7%) | سهم کارفرما (20%) | 3% بیمه بیکاری سهم کارفرما |
| کارگر عادی | * | * | * |
| بازنشسته | معاف | معاف | معاف |
| جانباز | معاف | * | * |
| مدیرعامل | * | * | معاف |
| کارآموز زیر 2 سال | * | معاف | * |
| به صورت هم‌زمان شاغل در سایر دستگاه‌ها | معاف | معاف | معاف |
حسابداری بیمههای ایران
برای حسابداری یکی از انواع مهم بیمه که همان بیمه ایران هست هم باید بر اساس اصولی که در مورد حسابداری بیمه تأمین اجتماعی گفتیم عمل کنید؛ بنابراین نرخها، فرایندها و معافیتهای بیمهای در حسابداری بیمههای ایران نیز مانند حالتی است که در مورد بیمه تأمین اجتماعی به شما گفتیم.
حسابداری بیمههای کوثر
در مورد حسابداری بیمههای کوثر هم باید مانند همان چیزی که در قسمت بالا درباره حسابداری بیمه تأمین اجتماعی گفتیم عمل کنید. یعنی طبق قانون حسابداری همه این بیمه‌ها با رویه حسابداری بیمه تأمین اجتماعی مطابقت دارد؛ بنابراین لازم نیست که نگران یادگیری فرایندهای حسابداری ویژه بیمههای کوثر باشید.
استاندارد 28 حسابداری بیمه
استاندارد حسابداری شماره 28 به حسابداری بیمه مربوط می‌شود. البته این استاندارد در مورد همه انواع بیمه اظهارنظر نمی‌کند بلکه فقط به موضوع بیمه عمر و فعالیت‌های بیمه عمومی می‌پردازد و در مورد سایر بیمه‌ها کاربردی ندارد. مهم‌ترین هدف این استاندارد حسابداری این است که روش‌های بهینه‌ای برای حسابداری حق بیمه، خسارات و مخارج مربوط به بیمههای عمومی ارائه شود. علاوه بر این مخارج تحصیل بیمههای عمومی و خسارات ناشی از آنها و اصول افشای این اطلاعات، موارد دیگری هستند که در استاندارد شماره 28 که با عنوان فعالیت‌های بیمههای عمومی شناخته می‌شود، به آنها اشاره شده است.
حسابرسی بیمه تأمین اجتماعی چیست؟
حسابرسی بیمه تأمین اجتماعی یک فعالیت نظارتی است که توسط اعضای مؤسسه حسابرسی بیمه تأمین اجتماعی انجام می‌شود. در این فرایند اسناد کارفرمایانی که کد کارگاهی دریافت کرده‌اند و همچنین دفاتر قانونی آنها مورد بررسی قرار می‌گیرد.
طبق قانون همه شرکت‌ها و اشخاص حقوقی باید حق بیمه مربوط به کارکنان خودشان را به سازمان بیمه تأمین اجتماعی پرداخت کنند. مؤسسه حسابرسی بیمه تأمین اجتماعی به عنوان یک نهاد نظارتی این مسئولیت را به عهده دارد که به صورت دوره‌ای دفاتر شرکت‌ها را بررسی کند و بر رعایت تمامی قوانین و بخشنامه‌های تأمین اجتماعی توسط آن شرکت‌ها نظارت داشته باشد.
حسابرسان تأمین اجتماعی با توجه به اظهارنامه عملکرد اشخاص حقوقی و بر اساس روش‌های اختصاصی دیگری که دارند، حق بیمه اضافی را محاسبه و به کارفرمای موردنظر اعلام بدهی می‌کنند.
در مقاله حسابرسی بیمه چیست؟ می توانید به صورت کامل درباره فرایند و قوانین حسابرسی بیمه تامین اجتماعی مطالعه کنید.
ماده 28 و 38 قانون تأمین اجتماعی و نقش آن در حسابرسی بیمه
در ماده 28 قانون تأمین اجتماعی درباره منابع درآمدی سازمان تأمین اجتماعی و مقدار حق بیمه هر یک از ذی‌نفعان اعلام نظر شده است. بر اساس ماده 28، 30% از مزد یا حقوق باید بابت حق بیمه پرداخت شود که از این میزان 7% بر عهده بیمه شده، 20% به عهده کارفرما و 3% بر عهده دولت است.
در ماده 38 نیز به این موضوع اشاره شده که کارفرمایان و پیمانکارانی که کد کارگاهی دریافت کرده‌اند باید علاوه بر اینکه کارکنان خودشان را بیمه می‌کنند، افرادی که تحت پروژه‌های مناقصه‌ای و قراردادی با آنها همکاری دارند را نیز بیمه کنند. توصیه می‌کنیم کسانی که حسابداری یا حسابرسی بیمه را بر عهده دارند حتماً به صورت کامل بر روی این دو ماده مسلط باشند.
نحوه ثبت بیمه در حسابداری
واضح است که شناسایی درآمد بیمه در زمانی که بیمه‌نامه صادر شده است کاملاً اشتباه است و با استانداردهای حسابداری مطابقت ندارد. این موضوع به این دلیل است که تاریخ تحقق درآمد حق بیمه وابسته به این است که دوره پوشش بیمه‌نامه به پایان برسد. برای مثال بعضی اوقات ممکن است تاریخ صدور بیمه‌نامه و تاریخ شروع پوشش بیمه منطبق بر هم نباشند. شرکت‌های باربری را در نظر بگیرید که درآمد حق بیمهای که آنها پرداخت می‌کنند در دوره‌ای که تحت پوشش بیمه هستند قابل پیش‌بینی نیست و وابسته به تاریخ حمل است.
از طرف دیگر، شرکت‌هایی که قبل از دریافت کالا و خدمات یا وقوع هزینه، وجه آن را پرداخت می‌کنند مبلغی که از این بابت پرداخت شده است باید در حساب پیش‌پرداخت منظور شود و به عنوان دارایی شناسایی شود. برای ثبت پیش پرداخت بیمه در حسابداری به صورت زیر عمل کنید:
حسابداری بیمه پیمانکاری
طبق ماده 38 قانون تأمین اجتماعی، وقتی که کارفرما با پیمانکار یا همان مقاطعه‌کار برای انجام کاری قرارداد می‌بندد، باید پیمانکار را متعهد کند که حق بیمه همه افراد از جمله پرسنل پروژه‌های قراردادی و مناقصه‌ای خود را پرداخت کند. در واقع تا زمانی که پیمانکار همه کارکنان خود را بیمه نکند و برگه تسویه‌حساب از سازمان تأمین اجتماعی دریافت نکند، کارفرما می‌تواند 5% از قرارداد را نزد خودش نگه دارد.
در مواردی این اتفاق می‌افتد که پیمانکار پروژه را از شما دریافت می‌کند و به یک پیمانکار دیگر می‌سپارد. در این وضعیت به پیمانکاری که کار را انجام می‌دهد پیمانکار فرعی یا ثانویه گفته می‌شود. زمانی که این اتفاق می‌افتد، پرداخت حق بیمه پرسنل بر عهده پیمانکار فرعی خواهد بود.
همان‌طور که در قسمت‌های قبلی این مقاله گفتیم، در صورتی که لیست بیمه را در مهلت مقرر (تا یک ماه پس از پایان هر ماه) ارسال نکنید مشمول جریمه 10 درصدی خواهید شد. اما در مورد پیمانکاران تفاوت‌های وجود دارد. اگر پیمانکار فقط یک بار لیست بیمه رد کرده باشد دیگر به دلیل تأخیر در ارسال لیست‌های بیمه بعدی جریمه نخواهد شد. این نکته در حسابداری بیمه پیمانکاری نیز حائز اهمیت است که در صورتی که به مبلغ بیمه یا خسارت تعیین شده توسط سازمان تأمین اجتماعی اعتراض دارید باید تا 30 روز بعد از تاریخ ابلاغ شده، اعتراض خودتان را به سازمان اعلام کنید.
برای تکمیل اطلاعات خودتان درباره حسابداری پیمانکاری، مطالعه مقاله حسابداری پیمانکاری چیست را توصیه می‌کنیم.
حسابداری بیمه بیکاری چیست؟
بخش اصلی حسابداری بیمه بیکاری در واقع محاسبه 3% بیمه بیکاری است که باید به صورت ماهانه همراه با مبلغ بیمه بیست درصدی که کارفرما باید می‌پردازد انجام شود و به حساب سازمان تأمین اجتماعی واریز شود. اما بیمه بیکاری چیست؟ در حقیقت اگر فردی بدون میل و اراده خود بیکار شود که دلیل آن ممکن است کارفرما یا بروز اتفاقاتی مانند سیل و زلزله و بیماری و حوادث کاری باشد، می‌تواند از خدمات بیمه بیکاری استفاده کند. طبق قانون، بیمه بیکاری برابر با 55% حقوق پایه است. نکته قابل توجه این است که افزایش حقوق سالانه شامل بیمه بیکاری نمی‌شود مگر آنکه مقدار افزایش حقوق بیشتر از 55% باشد.
نرم‌افزار حسابداری بیمه
نرم‌افزار حسابداری بیمه به شما کمک می‌کند تا تمام وظایفی که در این زمینه دارید را با سرعت و دقت بیشتری انجام دهید. نرم‌افزار حقوق و دستمزد سپیدار به شما می‌کند تا تمام گزارش‌های لازم برای ارائه به سازمان تأمین اجتماعی را به شکل ساده‌تری به دست آورید و دیگر در اطلاعات بی‌شماری که به صورت دستی در اکسل وارد و محاسبه کرده‌اید، سردرگم نشوید.
سؤالات متداول
عدم ارسال لیست بیمه چه جریمه‌ای دارد؟
در صورتی که لیست بیمه را در مهلت مقرر (تا یک ماه پس از پایان هر ماه) ارسال نکنید مشمول جریمه 10 درصدی خواهید شد. اما در مورد پیمانکاران تفاوت‌های وجود دارد. اگر پیمانکار فقط یک بار لیست بیمه رد کرده باشد دیگر به دلیل تأخیر در ارسال لیست‌های بیمه بعدی جریمه نخواهد شد.
حسابداری بیمههای کوثر و ایران چه تفاوتی با حسابداری بیمه تامین اجتماعی دارد؟
برای حسابداری بیمههای کوثر و ایران هم باید بر اساس اصولی که در مورد حسابداری بیمه تأمین اجتماعی گفتیم عمل کنید؛ بنابراین نرخها، فرایندها و معافیتهای بیمهای در حسابداری بیمههای ایران نیز مانند حالتی است که در مورد بیمه تأمین اجتماعی گفتیم.
هزینه بیمه مازاد چیست؟
اگر بیمهگذار بخواهد که بیمهگر مبالغ اضافهای در زمان وقوع شرایط پرداخت خسارت بپردازد، باید هزینه مازاد را علاوه بر حق بیمه اصلی پرداخت کند.
بیمه کارهای سخت و زیان‌آور چقدر است؟
برای حسابداری بیمه تأمین اجتماعی، کارفرما باید به این نکته مهم نیز دقت کند که برای محاسبه بیمه کارهای سخت و زیان‌آور باید علاوه بر پرداخت 23% حق بیمه‌ا، 4 درصد هم بابت مستمری کارهای سخت و زیان‌آور پرداخت کند.