طرح طبقه‌بندی مشاغل که توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ایران تدوین شده است، هدف استانداردسازی شرایط کاری و رعایت عدالت در پرداخت‌ها را دنبال می‌کند. این طرح شامل قوانینی از جمله بیمه کارکنان, تعیین حداقل حقوق و دستمزد را شامل می‌شود. همچنین بر اساس پیش‌نیازهای هر شغل، میزان حقوق و مزایای مناسب طبق طرح طبقه بندی مشاغل تعیین می‌شود. هر شغلی بر اساس این طرح دارای وظایف مشخص و حقوق متناسب با آن وظایف است.
اجرای این طرح برای کلیه کسب‌وکارهای مشمول این طرح الزامی است و به نیروهای کار امکان می‌دهد تا به حقوق عادلانه‌تری دست یابند. در این مقاله به تشریح اهداف، مشمولین و دستورالعمل‌های طرح طبقه‌بندی مشاغل خواهیم پرداخت.
منظور از طرح طبقه‌بندی مشاغل چیست؟
این طرح که جزئی از قانون کار ایران است، به طبقه‌بندی کلیه مشاغل در هر سازمان از بالاترین تا پایین‌ترین سطح می‌پردازد. این طرح بر اساس عواملی مانند تخصص، مهارت‌ها و اهمیت شغلی تعریف می‌شود. در طرح طبقه‌بندی جزئیاتی مانند میزان تحصیلات، مهارت‌های لازم، حوزه کاری و انتظارات از شاغل مشخص می‌شوند و بر اساس آنها میزان حقوق تعیین خواهد شد.
در ماده 48 قانون کار به صراحت اشاره شده است که به منظور جلوگیری از بهره‌کشی از کار دیگری، وزارت تعاون، کار و رفاه احتماعی موظف به راه اندازی این طرح در کارگاه‌های مشمول است. همچنین در ماده 49 به وظیفه کارفرمایان مشمول در خصوص نحوه پیاده‌سازی و اجرای این طرح نیز اشاره اشده است.
این طرح به جلوگیری از سوءاستفاده‌های کارفرمایان و استانداردسازی مشاغل کمک می‌کند. در واقع با پیاده سازی این طرح بهره کشی‌های خارج از عرف بابت انجام فعالیت‌ها و نادیده گرفتن حقوق کارکنان کاهش پیدا می‌کند که هر فرد شاغل از حقوق، وظایف و شرح دقیق شغل خود آگاه باشد تا از انجام کار اضافی جلوگیری شود. سپس با توجه به جایگاه هر فرد و با استفاده از نرم افزار حسابداری پرداخت حقوق و دستمزد به دقیق‌ترین شکل ممکن انجام شود.
مشمولین طرح طبقه‌بندی مشاغل
مطابق مواد 48 و 49 قانون کار دو دسته از کسب‌وکارها ملزم به اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل هستند:
- کارگاه‌هایی با تعداد پرسنل 50 نفر یا بیشتر
- شرکتهای خدماتی، اعم از پیمانکاری و تامین نیروی انسانی که طرف قرارداد با دستگاه‌های اجرایی هستند.
بنابراین، قانون طبقه‌بندی مشاغل شامل کسانی می‌شود که در کارگاهی با حداقل ۵۰ کارگر یا در شرکتهای طرف قرارداد اداره‌های اجرایی مشغول به کار هستند. کارفرماها موظف‌اند طرح طبقه‌بندی مشاغل را پیاده‌سازی کرده و آن را برای کلیه کارکنان خود اعمال کنند. پیاده‌سازی این طرح به شفاف‌سازی سیستم حسابداری مجموعه کمک شایانی می‌کند؛ زیرا افراد طبقه بندی شده و میزان حقوق مشخصی دارند.
اهداف طرح طبقه‌بندی مشاغل؛ به‌منظور دریافت عادلانه حقوق
از جمله مشکلاتی که نیروهای کار با آن مواجه هستند عدم دریافت حقوق و مزایای کافی است. ممکن است افرادی باسابقه کار، دانش و تخصص کمتر حقوق و مزایای بالاتری از افراد باسابقه و متخصص دریافت کنند و این موجب نارضایتی شاغلان در یک مجموعه می‌شود. در واقع با پیاده‌سازی این طرح توافق مالی کارمند و کارفرما اهمیت کمتری پیدا می‌کند و جایگاه شغلی تعریف شده و سطح وظایف مربوط به هر شغل میزان درآمد شخصی که در آن موقعیت شغلی مشغول به کار باشد را مشخص می کند. در جدول زیر مهم ترین دلایل و اهداف طبقه بندی مشاغل را ملاحظه می کنید.
| هدف | توضیحات |
| ایجاد شفافیت در ساختار مشاغل | با تعریف دقیق وظایف و مسئولیت‌ها برای هر شغل، هر کارمندی دقیقاً می‌داند که چه مسئولیت‌هایی دارد. |
| تعیین حقوق و دستمزد منصفانه | این طرح به محاسبه دقیق حقوق کار بر اساس سطح تخصص، مسئولیت‌ها و سختی کار کمک می‌کند و پاداش‌ها به‌صورت عادلانه پخش می‌شوند. |
| فراهم آوردن امکان ارتقای شغلی | با مشخص کردن معیارها و آموزش‌های لازم برای پیشرفت در هر شغل، کارکنان مسیر روشنی برای ارتقاء در موقعیت‌های بالاتر دارند. |
| جلوگیری از تبعیض در محیط کار | این طرح با ایجاد معیارهای واضح و عینی برای تمام مشاغل، به کاهش تبعیض در محیط کار کمک می‌کنند و افراد بر اساس ویژگی‌ها ارزیابی می‌شوند. |
| بهبود کیفیت کار و بهره‌وری | با تطابق دقیق‌تر فرد با شغل و تعریف واضح‌تر مسئولیت‌ها و انگیزه کارکنان افزایش یافته که در نتیجه کیفیت کلی کار و بهره‌وری در محیط کار بهبود می‌یابد. |
این طرح با ایجاد استاندارد برای استخدام افراد در جایگاه‌های مختلف شغلی، به فرایند نیروگیری نظم و هماهنگی بیشتری می‌دهد. همچنین از استخدام افراد ناشایست در جایگاه‌هایی که برای آنها مناسب نیست جلوگیری می‌شود.
یکی دیگر از مهم‌ترین اهداف این طرح، تغییر رویکردی است که حقوق و مزایا بابت انجام کار به شخص انجام دهنده کار وابسته نباشد و به هر کسی که در این موقعیت شغلی قرار می‌گیرد، تعلق بگیرد. در واقع می‌توان گفت این مزایا از حالت به تبع شاغل به حالت به تبع شغل تغییر می‌کند و هر شخصی که در این سمت شغلی قرار بگیرد، مستحق دریافت حقوق و مزایای این طبقه شغلی خواهد بود.
کاهش نارضایتی کارکنان از دیگر فواید استفاده از طبقه بندی مشاغل است. چرا که در این شرایط حقوق و مزایای موقعیت‌های شغلی مشابه یکسان خواهد بود و نیروی کار این حس را خواهد داشت که بین او و سایر همکارانش که در موقعیت شغلی مشابه او هستند، تفاوتی وجود ندارد.
بررسی دستورالعمل‌های اجرایی طرح طبقه‌بندی مشاغل
طرح طبقه‌بندی مشاغل دستورالعمل‌های اجرایی مخصوص به خود را دارد که شامل شیوه اجرای طرح، شرایط کارگاه‌ها، قوانین ارتقا و جابه‌جایی افراد در جایگاه‌های شغلی و نحوه پرداخت مزایا است. این دستورالعمل‌ها برای انواع مختلف مشاغل متفاوت بوده و به تفصیل برای هر شغل جزئیات و دستورالعمل‌های خاصی تعیین شده است.
برای مثال در ادامه این مطلب به بررسی طرح طبقه‌بندی مشاغل برای دو گروه شغلی کارگران و معلمان می‌پردازیم تا نمایی عملی از پیاده‌سازی و اجرای این طرح در محیط‌های کاری داشته باشید. نسبت به طرح طبقه بندی، هر فردی میزان مشخصی از حقوق را دریافت می‌کند. حداقل این مبلغ برابر با حقوق پایه وزارت کار است که از پرداخت مالیات بر درآمد معاف هستند.
بررسی جزئیات طرح طبقه‌بندی مشاغل کارگران؛ طبق مواد ۴۸ و ۴۹ قانون کار
مواد ۴۸ و ۴۹ قانون کار به طبقه‌بندی مشاغل کارگری پرداخته است که مطابق با نظام ارزیابی فعالیت‌های شغلی تهیه شده و وزارت کار آن را تایید کرده است. در این موارد به چند نکته اشاره شده است:
- یکسان‌سازی: کارگران با هر نوع قرارداد (پاره‌وقت، تمام‌وقت، فصلی، موقت) بدون تفاوت تحت این طرح قرار می‌گیرند.
- تطبیق مهارت‌ها: در صورت نبود تحصیلات لازم، سوابق تجربی و مهارت‌های فردی نیز در تطبیق با جدول طبقه‌بندی مشاغل لحاظ می‌شود.
- تعیین ضریب کاری: ضریب کاری برای ساده‌ترین کارها با عدد یک آغاز شده و با افزایش پیچیدگی، تخصص و سختی کار افزایش می‌یابد.
- ترقی سالانه: ضریب کاری با افزایش تجربه و تحصیلات سالانه افزایش یافته که در نهایت منجر به ارتقا جایگاه شغلی می‌شود.
- محاسبه دستمزد: دستمزد هر کارگر بر اساس جداول مزد سالانه و طبقه‌بندی در ۲۰ گروه مختلف محاسبه می‌شود.
- افزایش دستمزد سالانه: دستمزد سالانه با افزایش تجربه و سابقه، نسبت به حقوق پایه با شروع سال جدید افزایش می‌یابد.
برای تعیین دستمزد، هر کارگر باید به جدول مزد سال جاری مراجعه کند. در این جدول‌ها افراد در ۲۰ گروه مختلف طبقه‌بندی شده‌اند و مزد پایه روزانه هر گروه تعیین شده است. از نتایج اجرای طبقه‌بندی مشاغل برای کارگران می‌توان به بالارفتن سالانه دستمزد نسبت به حقوق پایه قانون کار با بالارفتن سابقه و تجربه اشاره کرد. اگر در مورد پرداخت مالیات نسبت به طبقه بندی‌ها سوال دارید، توصیه می‌کنیم مقاله «لیست مشاغل گروه سوم مالیاتی» را مطالعه کنید.
جدول طبقه‌بندی مشاغل بر اساس مدرک تحصیلی، نشان‌دهنده میزان ارتباط بین مدرک تحصیلی و حقوق یا جایگاه شغلی افراد است. به طور معمول این جدول به شکل زیر تنظیم می‌شود:
جدول شرایط احراز ارتقاء طبقه شغلی کارکنان از لحاظ مدرک تحصیلی
جزئیات طبقه بندی در شرکتهای پیمانکاری
شرط تعداد کارکنان در شرکتهای پیمانکاری برقرار نیست و این شرکت ها با هر تعداد کارگر ملزم به اجرای طرح طبقه بندی مشاغل برای کارگران خود هستند. برای انجام این کار به یکی از سه حالت زیر باید اقدام نمایند.
حالت اول: در صورتی کارفرمای پیمانکار دارای طرح طبقه بندی نباشد، پیمانکار موظف است به صورت مستقل برای تهیه و اجرای طرح اقدام کند.
حالت دوم: اگر کارفرما دارای طرح طبقه بندی مشاغل باشد کلیه پیمانکاران کارفرما باید در تعیین شغل، مزد و غیره در مورد کارکنان خود از طرح موجود در شرکت کارفرما تبعیت کنند.
حالت سوم: در مؤسسات دولتی که به دلیل تبعیت آنها از مقررات استخدامی کشوری فاقد کارگر هستند، اما تمام یا بخشی از وظایف آنان توسط پیمانکاران انجام می‌شود، باید برای مشاغل قابل واگذاری، طبقه‌بندی پیمانکاران را که مورد تأیید وزارت کار و امور اجتماعی است، تهیه کرده و براساس آن کار را به پیمانکاران واگذار کنند.
طرح طبقه‌بندی مشاغل معلمان؛ تایید شده توسط وزارت آموزش و پرورش
طرح طبقه‌بندی مشاغل معلمان، زیر نظر وزارت آموزش و پرورش انجام شده است. این طرح یک ساختار منظم برای دسته‌بندی مختلف شغلی معلمان و کارکنان این وزارتخانه محسوب می‌شود. طرح طبقه‌بندی مشاغل معلمان به هر یک از افراد فرصت ارتقاء شغلی، دسترسی به مزایا و حقوق متناسب با سطح وظایفشان را می‌دهد.
به‌طور‌خلاصه، هر معلم و کارمند بر اساس سطح شغلی خود در یکی از ردیف‌های مشخص طبقه‌بندی می‌شود که مزایایی متناسب با آن ردیف دریافت می‌کند. این طرح نحوه محاسبه حقوق را نیز مشخص می‌کند، که به عدالت شغلی و رشد حرفه‌ای کمک شایانی می‌کند. در ادامه، لیست طبقه بندی آموزش پرورش دسته بندی شده است:
- آموزگاران
- دبیران راهنمایی یا سه‌ساله اول دبیرستان
- دبیران سه‌ساله دوم دبیرستان
- هنرآموزان
- مربیان امور تربیتی
- مشاوران آموزشی
- مراقبان سلامت
- مدیران آموزشی
برای هر ردیف شغلی شرح وظایف خاص، حقوق و مزایای متفاوتی در نظر گرفته شده است. مزایا برای کلیه کارکنان تمام‌وقت رسمی و قراردادی اعمال می‌شود که نشانی از پوشش جامع طرح محسوب می‌شود. این ساختار به تضمین شرایط کاری منصفانه برای همه معلمان کمک می‌کند و فرصت‌های برابر برای پیشرفت شغلی را فراهم می‌آورد.
کمیته طرح طبقه بندی مشاغل
جهت تعیین طرح طبقه بندی مشاغل در کارگاه‌های مشمول این طرح، کمیته‌هایی بابت اجرای این فرآیند تشکیل می‌شود. ترکیب اعضای این کمیته 5 نفره به صورت زیر است:
الف) دو نفر نماینده کارکنان از بین یا به انتخاب شورای اسلامی کارگاه یا سایر تشکلات قانونی کارگاه
ب) دو نفر نماینده کارفرما که باید حداقل یکی از آنان از مسئولین امور اداری یا کارگزینی کارگاه باشد.
ج) یک نفر از نماینده سرپرستان کارگاه به انتخاب سرپرستان
عوامل اصلی تشکیل دهنده رتبه مشاغل
تعریف طبقه بندی مشاغل بر پایه چهار عامل اصلی انجام می شود. هر یک از این عوامل سقف امتیازی برای خود دارد. این عوامل عبارتند از:
الف) اختیارات و مسئولیت ها با سقف 380 امتیاز
ب) دانش و مهارت ها با سقف 372 امتیاز
پ) شرایط مار و حوادث با سقف 200 امتیاز
ت) کوشش ها با سقف 185 امتیاز
معمولا پس از تدوین طرح و تهیه شناسنامه مشاغل، شرایط احراز و مهارت و توانایی های لازم برای آن باید به طور مستند و مکتوب تهیه شود، تا در زمان استخدام افراد همخوانی شغل تعریف شده با توانایی‌ها و شرایط شخص تطبیق داده شود.
طرح طبقه‌بندی مشاغل؛ به‌منظور جلوگیری از سواستفاده از کارکنان
طرح طبقه‌بندی مشاغل به‌منظور جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی و ارائه امنیت شغلی به کارکنان تصویب شده است. این طرح با طبقه‌بندی مشاغل بر اساس معیارهای مربوط به آن شغل امکان ارتقای شغلی را فراهم کرده است. همچنین اطمینان از بودن در جایگاه درست شغلی و بهبود جایگاه شغلی با بالابردن سطح فعالیت برای تک‌تک کارکنان، یکی از مزیت‌های مهم طرح طبقه‌بندی مشاغل محسوب می‌شود.
پس از اجرایی‌شدن طرح طبقه‌بندی مشاغل هر فرد بر اساس میزان تحصیلات، تخصص، تجربه و سایر فاکتورهای مهم در یک جایگاه شغلی قرار خواهد گرفت. حقوق و مزایایی که به افراد هم‌ردیف تعلق می‌گیرد نیز یکسان خواهد بود. در این طرح میزان تحصیلات، شرایط محیطی انجام کار، دوره‌های تخصصی گذرانده شده و مدارک اخذ شده همگی در تعیین میزان حقوق و دستمزد شغل مورد نظر اثر گذار خواهد بود.
سوالات متداول
- طرح طبقه‌بندی مشاغل چیست؟
طرح طبقه‌بندی مشاغل توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ایران تدوین شده و به استانداردسازی شرایط کاری و تعیین حقوق عادلانه بر اساس وظایف و مهارت‌های هر شغل پرداخته است.
- چه کسانی مشمول طرح طبقه‌بندی مشاغل می‌شوند؟
کارگاه‌های فعال با بیش از ۵۰ کارگر و شرکتهای خدماتی که با دستگاه‌های اجرایی قرارداد دارند، ملزم به اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل هستند.
3. چگونه طرح طبقه‌بندی مشاغل به جلوگیری از سوءاستفاده‌های کارفرمایان کمک می‌کند؟
طرح طبقه‌بندی مشاغل با تعریف دقیق وظایف، مسئولیت‌ها و میزان حقوق مشاغل، شفافیت ایجاد کرده و از انجام کار اضافی بدون پرداخت مناسب جلوگیری می‌کند.
4. کارگاهی که دارای بیش از 50 پرسنل باشد و این طرح را پیاده سازی کند، اگر پس از مدتی تعداد کارکنانش به زیر 50 نفر برسد چه مسئولیتی در این قبال دارد؟
چنانچه کارگاه‌ها مشمول اجرای این طرح باشند و آن را اجرا کنند، اگر بعد از مدتی شرایط احراز آن را نداشته باشند همچنان باید این طرح را اجرا کنند و مجاز به توقف اجرای آن نخواهد بود.