حسابداری ارزی چیست؟ همراه با آموزش مفهوم تسعیر ارز

حسابدارها و مدیران مالی  اگر در شرکتی کار کنند که با معاملات ارزی سروکار دارد با چالش‌های خاص حسابداری ارزی روبرو می‌شوند.  نحوه ثبت حساب ارزی در دفاتر و چگونگی ثبت حسابداری تسعیر ارز در پایان سال مهم‌ترین مواردی هستند که در حسابداری ارزی مورد بررسی قرار می‌گیرند. این موارد و موضوعات بسیار دیگری را درباره ثبت حسابداری مبادلات ارزی در این مقاله از سری مقالات آموزش حسابداری بررسی خواهیم کرد.

حسابداری ارزی چیست؟

حسابداری ارزی مجموعه‌ای از فرایندهای حسابداری است که برای ثبت معاملات که به وسیله ارزهای خارجی (مثلاً دلار، درهم و …) انجام شده به کار می‌رود. در حسابداری مبادلات ارزی باید توجه ویژه‌ای به نحوه ثبت حسابداری تسهیلات ارزی، ثبت حسابداری تسعیر ارز در پایان سال، ثبت حسابداری فروش ارز حاصل از صادرات و موارد مشابه داشته باشید.

مهم‌ترین نکته‌ای که بر روی ثبت حسابداری ارزی تأثیر می‌گذارد و کار حسابدار را دشوار می‌کند، نوسانات مرتبط با قیمت ارز است. فرض کنید در ابتدای سال 10 هزار دلار بابت معامله‌ای دریافت می‌کنید و سند حسابداری برای آن ثبت می‌کنید. در پایان سال مالی نرخ ارز به بیشتر از دو برابر افزایش پیدا می‌کند. اکنون شما سود شرکت را بر مبنای ارزش ریالی معامله مورد نظر در زمان وقوع معامله باید محاسبه کنید با بر اساس نرخ تسعیر ارز در پایان سال مالی؟

حسابدار ارزی باید در معاملاتی که به وسیله ارزهای خارجی انجام می‌شود ارزش معامله را تبدیل به واحد پول گزارشگری بکند.  

واحد پول گزارشگری در حسابداری ارزی چیست؟

بر اساس استاندارد شماره 16 حسابداری که کمک زیادی به ثبت حسابداری ارزی می‌کند، واحد پول گزارشگری واحد پولی است که در صورت‌های مالی شرکت مورد استفاده قرار می‌گیرد. طبیعتاً در ایران که واحد پول ملی ریال است باید در صورت‌های مالی از ریال به عنوان واحد پول گزارشگری استفاده کرد. در مقابل واحد پول گزارشگری ما می‌توانیم ارز را نیز به خوبی تعریف کنیم. در واقع به هر نوع واحد پولی به غیر از واحد پول گزارشگری، ارز گفته می‌شود.

چه تفاوتی بین واحد پول گزارشگری و واحد پول عملیاتی وجود دارد؟

یکی از نکاتی که باید در مورد نحوه ثبت حساب ارزی در دفاتر در نظر داشته باشید تفاوت بین واحد پول گزارشگری و واحد پول عملیاتی است. صورت های مالی که گزارش‌های اساسی واحد حسابداری هستند بر اساس واحد پول گزارشگری تهیه می‌شوند. محیط اقتصادی محل اصلی فعالیت واحد تجاری به طور معمول محیطی است که بخش عمده وجه نقد واحد تجاری در آنجا ایجاد و مصرف می‌شود. برای تعیین واحد پول عملیاتی باید عوامل زیر را بسنجیم:

• واحد پولی که قیمت فروش کالاها و خدمات عمدتاً با آن تعیین و تسویه می‌شود.
• واحد پولی که بخش عمده‌ای از دستمزد و مواد با آن تهیه و تسویه می‌شود.

برای مثال اگر شرکت شما یک شعبه خارجی در ترکیه دارد آنگاه واحد پول عملیاتی شما لیر در نظر گرفته می‌شود و واحد پول گزارشگری شما ریال ایران است.

تسعیر ارز در حسابداری چیست؟

طبق استاندارد شماره 16، “تسعیر فرایندی است که بر اساس آن اطلاعات مالی مبتنی بر ارز بر حسب واحد پول گزارشگری بیان شود”. در واقع می‌توان گفت برای کسانی که ثبت حسابداری تسعیر ارز را انجام می‌دهند، تسعیر ارز همان تبدیل یک صورت مالی بر حسب یک ارز مشخص به یک صورت مالی بر اساس واحد گزارشگری است. ممکن است تسعیر ارز وقتی انجام شود که وارد معامله با طرف‌های خارجی می‌شویم که واحد پول متفاوتی دارند یا وقتی که در معاملات داخلی خودمان از مبادلات ارزی استفاده می‌کنیم. در هر دو صورت باید تسعیر ارز را به کار ببریم.
اما ثبت حسابداری تسعیر ارز به چه صورتی است؟ برای ثبت تسعیر ارز، در تاریخی که معامله انجام شده ، در ابتدا ثبت اولیه معامله ارزی بر اساس نرخ ارز به ریال و در ادامه در برنامه حسابداری  بر مبنای نوع معامله که فروش یا خرید بوده ، ثبت می‌شود.

نرخ تسعیر ارز

برای ثبت حسابداری تسعیر ارز در پایان سال و یا محاسبه سود و زیان تسعیر ارز اولین کاری که باید بکنید شناسایی نرخ تسعیر ارز است. نرخ تسعیر ارز در واقع نرخ تبدیل دو ارز به یکدیگر است. در رابطه با نرخ تسعیر ارز با دو نوع نرخ تسعیر روبرو می‌شویم: نرخ مستقیم و نرخ غیرمستقیم. نرخ مستقیم یعنی A تعداد واحد از پول داخلی که باید برای دریافت یک واحد از پول خارجی پرداخت کنیم. نرخ غیرمستقیم هم به B واحد پول خارجی که باید برای به دست آوردن یک واحد از پول داخلی مبادله شود اشاره می‌کند.

نرخ تسعیر ارز آن‌گونه که در استانداردهای حسابداری آمده عبارت است از نرخ تبدیل دو واحد پول به یکدیگر که در فرایند تسعیر به کار گرفته می‌شود. برای مثال وقتی دلار یا لیر را به ریال ایران تبدیل می‌کنیم، ریال ایران را به دلار یا لیر تبدیل می‌کنیم و حتی وقتی که دو ارز خارجی را به یکدیگر تبدیل می‌کنیم (مثلا وقتی که لیر را به دلار تبدیل می‌کنیم).

برای به دست آوردن نرخ تسعیر ارز توصیه‌ای که استاندارد حسابداری 16 به شما می‌کند این است که از نرخ ارز در دسترس استفاده کنید. یعنی هیچ منبع رسمی برای تعیین نرخ تسعیر ارز اعلام نمی‌کند. از نظر ما معتبرترین منبعی که شما برای استعلام نرخ ارز می‌توانید استفاده کنید سامانه سنا رِیت است. اما همان‌طور که در چند سال گذشته دیدیم در روزهای خاصی از سال شوک‌هایی به بازار وارد می‌شود که باعث تغییر قیمت‌ شدید و به صورت موقت می‌شود. در این مواقع می‌توانید از نرخ میانگین ماهانه استفاده کنید. توجه کنید در صورتی که می‌خواهید از میانگین ماهانه استفاده کنید حتماً رعایت وحدت رویه را بکنید و در تمام روزهای سال از نرخ میانگین ماهانه استفاده کنید.

استاندارد تسعیر ارز چیست؟

استاندارد شماره 16 حسابداری با عنوان تسعیر ارز به طور مفصل به موضوع تسعیر ارز می‌پردازد. با مطالعه این استاندارد به صورت کامل با تعاریف مرتبط با تسعیر ارز و انواع طبقه‌بندی‌ها و شرایط مربوط به آثار تغییر نرخ ارز آشنا می‌شوید.

ما در قسمت 146 پادکست رادیو مالی با حضور یکی از مدیران مالی که در حوزه واردات و صادرات فعال هستند درباره استاندارد شماره 16 گفتگو کردیم. بر روی قسمت زیر کلیک کنید تا این گفتگو را به صورت کامل گوش کنید:

حسابداری ارزی  را چگونه انجام بدهیم؟

برای یاد گرفتن نحوه ثبت اسناد حسابداری ارزی در دفاتر و حتی نحوه ثبت تسهیلات ارزی، باید به عملیات تسعیر ارز مسلط باشید. عملیات تسعیر ارز از زمانی آغاز می‌شود که ما مبادلاتی را به وسیله ارز انجام بدهیم. برای مثال فروش خارجی داشته باشیم یا مواد و کالاهایی را از خارج کشور خریداری کنیم. اگر شرکتی با ارزهای مختلفی مبادلات خارجی خود را انجام می‌دهد بهتر است که در سیستم حسابداری خودش همه این ارزها را به صورت جداگانه تعریف بکند.

پس از تعریف هر یک از این ارزها و تعیین مقدار معاملاتی که با هر یک از آنها انجام شده باید مانده هر کدام از آنها را واحد پول گزارشگری خودمان تبدیل بکنیم. محاسبه سود و زیان تسعیر ارز کار دشواری نیست. فقط کافی است که مبلغ مانده ارزی را ضرب در نرخ تسعیر بکنید تا مانده شما بر اساس واحد پول گزارشگری به دست بیاید. موضوع دیگری که محاسبه آن دشوارتر است و اهمیت بیشتری دارد، تفاوت تسعیر است.

تفاوت ناشی از تسعیر میزان معینی از یک ارز به واحد پول گزارشگری با نرخ‌های تسعیر متفاوت. برای مثال ممکن است شما به عنوان حسابدار یک شرکت صادراتی برای ثبت حسابداری فروش ارز حاصل از صادرات، در ابتدای سال پس از تسعیر یک میلیون دلار با نرخ 28 هزار تومان به مانده 280 میلیارد ریال برسید و در پایان سال به دلیل تغییر نرخ ارز به 30 هزار تومان، مانده ریالی شما به 300 میلیارد ریال افزایش پیدا می‌کند. به تفاوت بین این دو مبلغ، تفاوت تسعیر گفته می‌شود.

حسابدارها برای تفاوت تسعیر ارز باید سند صادر بکنند و به حساب سود یا زیان تسعیر ارز (بر اساس اینکه نرخ ارز بالا یا پایین رفته است) ثبت بکنند.

اقلام پولی و اقلام غیر پولی در ثبت حسابداری تسعیر ارز

برای ثبت حسابداری ارزی باید بدانیم که چه اقلامی مشمول و چه اقلامی غیر مشمول هستند. برای اقلام پولی اجازه تسعیر داریم اما برای اقلام غیر پولی اجازه تسعیر نداریم.

اقلام پولی عبارت است از وجه نقد و دارایی‌ها و بدهی‌هایی که قرار است به مبلغ ثابت یا قابل تعیینی از وجه نقد، دریافت یا پرداخت شود. به طور مثال پیش‌پرداخت‌ها، بستانکاران ارزی، بدهکاران ارزی، مانده‌های حساب‌های ارزی ما در بانک‌های مختلف، صندوق‌های ارزی که در شرکت نگهداری می‌کنیم.

بنابراین در زمینه ثبت حسابداری ارزی، اقلام غیر پولی مواردی مانند موجودی کالا را شامل می‌شود که قابلیت تسعیر کردن را ندارد. برای مثال اگر شما کالایی را از یک کشور خارجی خریداری کردید و بعد از مدتی نرخ ارز تغییر کرد، موجودی کالای شما مشمول تسعیر نخواهد شد.

عوامل تأثیرگذار بر روی نرخ ارز

آگاهی به عوامل تأثیرگذار بر روی نرخ ارز می‌تواند به شما به عنوان یک حسابدار کمک کند تا توانایی بیشتری برای پیش‌بینی بازار ارز و تأثیر آن بر روی کار خودتان داشته باشید و در نهایت، ثبت حسابداری تسعیر ارز را در پایان سال بهتر انجام دهید. عوامل زیر مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر روی نرخ ارز هستند:

• تغییر نرخ تورم
• تغییر در نرخ بهره
• تغییر در مقدار بدهی دولت
• بی‌ثباتی در عرصه سیاسی

نرم افزار حسابداری ارزی چیست؟

در بعضی از شرکت‌ها نیاز است که با استفاده از نرم افزارهای حسابداری، اسناد ارزی و ریالی به صورت هم‌زمان نگهداری شوند. این موضوع در شرکت‌های مختلفی می‌تواند اتفاق بیفتد. برای مثال شرکت‌هایی که کار واردات یا صادرات انجام می‌دهند، پیمانکارهای ایرانی که در کشورهای خارجی فعالیت می‌کنند، شرکت‌های ایرانی که با پیمانکارهای خارجی همکاری دارند و شرکت‌های ایرانی که با شرکت‌های خارجی روابطی به ‌صورت سرمایه‌گذاری مشترک یا هر نوع رابطه دیگری دارند.

نرم افزار حسابداری سپیدار به شما امکانات زیر را  برای حسابداری ارزی می‌دهد:

• ثبت و گزارش‌گیری به صورت چند ارزی
• تسعیر خودکار
• ثبت فاکتور فروش ارزی
• تسویه ارزی
• تعریف ارزهای جدید توسط کاربر
• مطابقت با فرض واحد پولی ثابت در حسابداری

نرم افزار حسابداری چند ارزی

برای انتخاب نرم افزار حسابداری ارزی باید دقت کنید که حتما قابلیت چند ارزی بودن را داشته باشد. چند ارزی بودن به این معنی است که نرم افزار امکان ثبت و گزارش‌گیری از فعالیت‌های شما در قالب ارزهای مختلف را داشته باشد. در نرم‌افزار سپیدار شما می‌توانید ارزهای مختلف را با توجه به نیازی که دارید تعریف کنید و در ثبت اسناد و گزارش‌گیری، با توجه به نیازی که دارید یکی از این ارزها را استفاده کنید.

سوالات متداول

• آیا تسعیر ارز را برای اقلام غیر پولی هم باید انجام بدهیم؟

اقلام غیر پولی مواردی مانند موجودی کالا را شامل می‌شود که قابلیت تسعیر کردن را ندارد. ای یعنی چه؟ یعنی اینکه برای مثال اگر شما کالایی را از یک کشور خارجی خریداری کردید و بعد از مدتی نرخ ارز تغییر کرد، موجودی کالای شما مشمول تسعیر نخواهد شد.

• برای تفاوت تسعیر ارز چه ثبتی باید بزنیم؟

حسابدارها برای تفاوت تسعیر ارز باید سند صادر بکنند و به حساب سود یا زیان تسعیر ارز (بر اساس اینکه نرخ ارز بالا یا پایین رفته است) ثبت بکنند.

• نرخ تسعیر ارز را از کجا به دست بیاوریم؟

برای به دست آوردن نرخ تسعیر ارز توصیه‌ای که استاندارد حسابداری 16 به شما می‌کند این است که از نرخ ارز در دسترس استفاده کنید. یعنی هیچ منبع رسمی برای تعیین نرخ تسعیر ارز اعلام نمی‌کند.

• واحد پول عملیاتی چطور شناسایی می‌شود؟

برای تعیین واحد پول عملیاتی باید عوامل زیر را بسنجیم:

• واحد پولی که قیمت فروش کالاها و خدمات عمدتاً با آن تعیین و تسویه می‌شود.
• واحد پولی که بخش عمده‌ای از دستمزد و مواد با آن تهیه و تسویه می‌شود.