قوانین به مرور زمان بر روابط اجتماعی بشر حاکم شده‌اند تا از هرج‌ومرج و بی‌ثباتی جلوگیری کنند. هرگونه رابطه و تعامل اجتماعی، به‌ویژه در سطح اجتماع، بدون در نظر گرفتن قوانین از پیش تعیین‌شده و مورد توافق طرفین، گنگ و غیرقابل اجرا خواهد بود. بنابراین، رعایت قوانین و حقوق متقابل در این روابط، به‌خصوص در حوزه‌ی کار، از اهمیت دوچندانی برخوردار است.
در این راستا، یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در بازار کار ایران مطرح می‌شود، خاتمه قرارداد کار و شرایط آن است. بسیاری از کارگران و کارفرمایان نمی‌دانند که بر اساس ماده ۲۱ قانون کار، چه شرایطی می‌تواند منجر به پایان یافتن یک قرارداد کاری شود. از آنجایی که خاتمه قرارداد کار می‌تواند تأثیر بسزایی بر وضعیت اقتصادی و آینده شغلی کارگران داشته باشد، آگاهی از حقوق قانونی در این زمینه ضروری است.
در این مقاله، شرایط و قوانین مرتبط با خاتمه قرارداد کار را بررسی کرده و نکات کلیدی را که هر کارگر و کارفرما باید بداند، توضیح می‌دهیم.
حسابداری را به سپیدار بسپارید
کدینگ حسابداری استاندارد
ثبت ساده دفاتر قانونی
خودکارسازی عملیات پایان سال
گزارش‌های تحلیلی و قانونی
افزایش نظم مالی
ماده ۲۱ قانون کار و شرایط خاتمه قرارداد کار
ماده ۲۱ قانون کار جمهوری اسلامی ایران به‌طور مشخص به مواردی که باعث پایان یافتن قرارداد کار می‌شود، اشاره دارد. طبق این ماده، قرارداد کار به یکی از شش روش زیر خاتمه می‌یابد:
فوت کارگر؛ پایان ناگهانی رابطه کاری
اگرچه موضوع مرگ کارگر ممکن است کمتر مورد توجه قرار گیرد، اما از لحاظ قانونی، فوت کارگر باعث خاتمه خودکار قرارداد کار می‌شود. این به این معناست که کارفرما دیگر موظف به ادامه پرداخت حقوق و دستمزد یا ارائه شغل جایگزین به ورثه کارگر نیست. با این حال، در چنین شرایطی خانواده و بازماندگان کارگر می‌توانند از مزایای بیمه تأمین اجتماعی استفاده کنند و مستمری بازماندگان دریافت نمایند.
بازنشستگی کارگر؛ زمان خداحافظی از دنیای کار
هنگامی که یک کارگر به سن بازنشستگی می‌رسد و شرایط لازم برای دریافت مستمری را دارا باشد، قرارداد کار وی به‌صورت قانونی خاتمه پیدا می‌کند. سن بازنشستگی در ایران بر اساس قانون تأمین اجتماعی معمولاً ۶۰ سال برای مردان و ۵۵ سال برای زنان در نظر گرفته می‌شود، اما بسته به نوع کار و میزان سابقه بیمه، این سن می‌تواند متغیر باشد. کارگرانی که به سن بازنشستگی رسیده‌اند، می‌توانند درخواست بازنشستگی داده و مستمری دریافت کنند.
ازکارافتادگی کلی کارگر؛ عدم توانایی برای ادامه کار
یکی دیگر از مواردی که به خاتمه قرارداد کار منجر می‌شود، ازکارافتادگی کلی کارگر است. چنانچه کارگر بر اثر بیماری یا حادثه‌ای توانایی انجام کار را به‌طور کامل از دست بدهد، رابطه کاری وی به پایان می‌رسد. در این شرایط، سازمان تأمین اجتماعی مستمری ازکارافتادگی را پرداخت می‌کند و کارفرما نیز دیگر تعهدی برای ادامه قرارداد ندارد.
قراردادهای موقت و پایان مدت قرارداد
در قراردادهای کار با مدت موقت، رابطه کاری میان کارگر و کارفرما تا زمان مشخصی اعتبار دارد. پس از پایان این مدت، قرارداد به‌صورت خودکار خاتمه می‌یابد، مگر اینکه طرفین برای تمدید آن توافق کنند.
در صورتی که قرارداد تمدید نشود، کارفرما الزامی به ادامه همکاری نخواهد داشت. اما اگر کارگر پس از پایان مدت قرارداد همچنان در محل کار حاضر شود و کارفرما نیز اعتراضی نکند، این وضعیت می‌تواند به‌عنوان تمدید ضمنی قرارداد تلقی شود.
قراردادهای مربوط به انجام کار معین
برخی از قراردادهای کاری برای انجام یک کار مشخص منعقد می‌شوند، مانند ساخت یک پروژه ساختمانی یا برنامه‌نویسی یک نرم‌افزار. در این نوع قراردادها، به‌محض اتمام کار موردنظر، قرارداد خاتمه می‌یابد و کارفرما تعهدی برای ادامه همکاری نخواهد داشت. با این حال، اگر کارگر پس از پایان پروژه همچنان به کار ادامه دهد و کارفرما نیز مخالفتی نداشته باشد، این وضعیت می‌تواند به‌عنوان تمدید ضمنی قرارداد تلقی شود.
همچنین، در صورت عدم تعیین دقیق شرایط پایان کار در متن قرارداد، ممکن است در آینده اختلافاتی میان طرفین ایجاد شود، بنابراین تنظیم دقیق مفاد قرارداد از اهمیت بالایی برخوردار است.
استعفای کارگر؛ پایان همکاری به درخواست کارگر
گاهی اوقات، این کارگر است که تصمیم به ترک کار می‌گیرد. در چنین مواردی، کارگر باید استعفای خود را به‌صورت کتبی به کارفرما اعلام کند.
طبق ماده قانونی مربوط به استعفا در قانون کار ایران، کارگر موظف است حداقل یک ماه پیش از ترک کار، استعفای خود را اعلام کند. پس از ارائه استعفا، کارگر تا ۱۵ روز فرصت دارد که از تصمیم خود منصرف شود.
اگر کارگر در این مدت از استعفای خود منصرف نشود، کارفرما می‌تواند جایگزین دیگری برای وی پیدا کند و قرارداد خاتمه می‌یابد.
نکات مهم برای کارگران و کارفرمایان در خاتمه قرارداد کار
پس از خاتمه قرارداد کار، تسویه حق بیمه کارگران از جمله تعهدات قانونی کارفرما محسوب می‌شود و باید مطابق با سوابق بیمه‌ای فرد، به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت شود.
عدم پرداخت حق بیمه می‌تواند مشکلات قانونی برای کارفرما ایجاد کرده و کارگر را از مزایای بیمه‌ای مانند بازنشستگی و بیمه بیکاری محروم کند.
علاوه بر این، پرداخت حق سنوات برای کارگرانی که بیش از یک سال در محل کار فعالیت داشته‌اند، الزامی است. حق سنوات به‌عنوان نوعی پاداش پایان کار در نظر گرفته می‌شود و میزان آن مطابق با یک ماه حقوق پایه برای هر سال سابقه کار تعیین می‌گردد.
اگر میان کارگر و کارفرما در رابطه با خاتمه قرارداد یا پرداخت مطالبات اختلافی ایجاد شود، هر یک از طرفین می‌توانند به مراجع قانونی مانند هیئت‌های تشخیص و حل اختلاف اداره کار مراجعه کنند. این هیئت‌ها بر اساس مستندات ارائه‌شده و قوانین کار، رأی نهایی را صادر کرده و از تضییع حقوق طرفین جلوگیری می‌کنند.
توصیه می‌شود که کارگران و کارفرمایان قبل از هرگونه اقدام حقوقی، با مشاوران حقوقی آشنا به قوانین کار مشورت کنند تا از روند قانونی و حقوق خود آگاهی کامل داشته باشند. همچنین برای مطالعه‌ی بیشتر درباره‌ی مباحث مربوط به قانون کار، مراجعه به وب‌سایت سپیدار سیستم مفید خواهد بود.
جمع‌بندی؛ آگاهی از قوانین، راهی برای جلوگیری از مشکلات حقوقی
خاتمه قرارداد کار، موضوعی است که هر دو طرف کارگر و کارفرما باید از آن آگاه باشند. ماده ۲۱ قانون کار به‌طور مشخص شرایط قانونی پایان همکاری را مشخص کرده است و آگاهی از این ماده به جلوگیری از اختلافات حقوقی و سوءاستفاده‌های احتمالی کمک می‌کند.
آگاهی کارگران از حقوق خود در هنگام خاتمه قرارداد، مانع از تضییع حقوق و مزایای قانونی آن‌ها می‌شود و شناخت قوانین توسط کارفرمایان، به مدیریت بهتر منابع انسانی و جلوگیری از مشکلات حقوقی و مالی کمک می‌کند. در نهایت، توصیه می‌شود پیش از فسخ یا خاتمه قرارداد، قوانین مربوط به حقوق اداره کار را مطالعه و با یک مشاور حقوقی یا متخصص امور کار مشورت کنید تا تمامی جوانب حقوقی این موضوع را به‌درستی بسنجید.