نسبت‌های مالی چیست؟ انواع آن کدام‌اند؟

نسبت‌های مالی ابزارهای اساسی برای تحلیل عملکرد مالی شرکت‌ها هستند که با استفاده از آن‌ها می‌توان به دقت وضعیت نقدینگی، سودآوری و ریسک مالی یک کسب‌وکار را سنجید. آیا می‌خواهید بدانید چگونه مدیران شرکت‌ها می‌توانند با استفاده از تجزیه و تحلیل نسبت های مالی نقاط ضعف و قوت خود را شناسایی کنند؟ یا شاید بخواهید بدانید چگونه نسبت جاری به ارزیابی توانایی شرکت در پرداخت بدهی‌های کوتاه‌مدت کمک می‌کند؟ 

در این مقاله، به بررسی کامل مفهوم نسبت‌های مالی چیست و انواع نسبت‌های مالی پرداخته و نقش آن‌ها را در تصمیم‌گیری‌های مالی توضیح خواهیم داد. اگر شما مدیر یک کسب‌وکار هستید، مطالعه این مقاله به شما کمک می‌کند تا با درک دقیق‌تری از وضعیت مالی شرکت خود، تصمیمات بهتری بگیرید.

نسبت‌های مالی چیست؟ تعریف و توضیح اولیه

نسبت‌های مالی به مجموعه‌ای از شاخص‌های عددی گفته می‌شود که از اطلاعات موجود در صورت‌های مالی یک شرکت استخراج می‌شوند و به تحلیل‌گران کمک می‌کنند تا عملکرد مالی شرکت را تجزیه و تحلیل کنند. این نسبت‌ها به‌طورمعمول از تقسیم دو عدد مختلف از صورت‌های مالی به دست می‌آیند و تصویر واضح‌تری از سلامت مالی، کارایی عملیاتی و سودآوری شرکت ارائه می‌دهند.

به عنوان مثال نسبت‌های سودآوری نشان‌دهنده این است که شرکت تا چه حد در ایجاد سود از دارایی‌ها یا سرمایه سهامداران خود موفق بوده است. استفاده از نسبت‌های مالی به‌عنوان بخشی از فرآیند تجزیه و تحلیل صورت‌های مالی به زبان ساده به سرمایه‌گذاران، مدیران و تحلیل‌گران کمک می‌کند تا تصمیمات دقیق‌تری در خصوص سرمایه‌گذاری و مدیریت شرکت بگیرند. همچنین  این نسبت‌ها ابزاری برای مقایسه عملکرد یک شرکت با رقبا و صنعت مرتبط هستند و تغییرات و روندهای کلیدی را در طول زمان نمایان می‌کنند.

نقش و اهمیت نسبت‌های مالی در ارزیابی سلامت مالی شرکت‌ها

نسبت‌های مالی یکی از ابزارهای کلیدی در ارزیابی سلامت مالی شرکت‌ها هستند. این نسبت‌ها به تحلیل‌گران و مدیران کمک می‌کنند تا با تجزیه و تحلیل دقیق صورت‌های مالی مانند ترازنامه حسابداری، عملکرد شرکت را بهتر درک کنند و تصمیمات استراتژیک بگیرند. در ادامه این بخش نقش‌ها و اهمیت‌های کلیدی نسبت‌های مالی در ارزیابی سلامت مالی شرکت‌ها ذکر شده است:

• ارزیابی نقدینگی: نسبت‌های نقدینگی مانند نسبت جاری و نسبت آنی میزان توانایی شرکت در پرداخت بدهی‌های کوتاه‌مدت را نشان می‌دهند.
• تحلیل سودآوری: نسبت‌هایی مانند حاشیه سود خالص و بازده حقوق صاحبان سهام (ROE) به سنجش توانایی شرکت در تولید سود از سرمایه‌گذاری‌ها کمک می‌کنند.
• ارزیابی اهرم مالی: نسبت‌های اهرمی مانند نسبت بدهی به دارایی و نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام میزان استفاده شرکت از بدهی برای تامین مالی را نشان می‌دهند و به ارزیابی ریسک مالی شرکت کمک می‌کنند.
• کارایی عملیاتی: نسبت‌هایی مانند گردش موجودی کالا و گردش دارایی‌ها نشان می‌دهند که شرکت چقدر از دارایی‌های خود برای تولید درآمد استفاده می‌کند.
• ارزیابی سلامت کلی: با استفاده از این نسبت‌ها، می‌توان وضعیت کلی مالی شرکت را ارزیابی کرده و نقاط ضعف و قوت را شناسایی کرد.

نسبت‌های مالی به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر از فرآیند تحلیل مالی، به تصمیم‌گیرندگان کمک می‌کنند تا با درک دقیق‌تری از موقعیت مالی شرکت، استراتژی‌های بهتری برای بهبود عملکرد و کاهش ریسک اتخاذ کنند.

جدول نسبت‌های مالی 

نسبت‌های مالی ابزاری کلیدی در تجزیه و تحلیل وضعیت مالی شرکت‌ها هستند. این نسبت‌ها معمولا در جدول به شکل زیر قرار می‌گیرند:

هر یک از این نسبت‌ها با استفاده از فرمول‌های خاصی محاسبه می‌شوند و تحلیل آن‌ها به مدیران و سرمایه‌گذاران در تصمیم‌گیری‌های مالی کمک می‌کند.

دسته‌بندی کلی نسبت‌های مالی و کاربرد هر دسته

نسبت‌های مالی به چهار دسته اصلی تقسیم می‌شوند: 

1. نسبت‌های نقدینگی که توانایی شرکت در پرداخت بدهی‌های کوتاه‌مدت را ارزیابی می‌کنند
2. نسبت‌های سودآوری که به بررسی سودآوری و بازده شرکت می‌پردازند
3. نسبت‌های اهرمی که ساختار سرمایه و میزان استفاده از بدهی را نشان می‌دهند
4. نسبت‌های کارایی که کارایی شرکت در استفاده از دارایی‌ها را می‌سنجند.

 در ادامه، هر یک از این دسته‌ها را به‌طورمفصل بررسی خواهیم کرد تا نقش دقیق‌تر آن‌ها در تحلیل مالی شرکت‌ها مشخص شود.

نسبت‌های نقدینگی؛ تعریف، اهمیت و فرمول‌های اصلی

نسبت‌های نقدینگی ابزارهای کلیدی در تجزیه و تحلیل نسبت‌های مالی در اکسل هستند که توانایی یک شرکت در پرداخت بدهی‌های کوتاه‌مدت را ارزیابی می‌کنند. این نسبت‌ها شامل سه فرمول اصلی می‌شوند:

• نسبت جاری: دارایی جاری /بدهی جاری است. این نسبت نشان می‌دهد که شرکت تا چه حد توانایی پرداخت بدهی‌های خود را از طریق دارایی‌های نقد یا تبدیل‌شونده به نقد دارد.
• نسبت آنی (سریع): (موجودی کالا – دارایی‌های جاری) / بدهی‌های جاری، نسبت آنی را نشان می‌دهد. این نسبت دقیق‌تر از نسبت جاری است زیرا موجودی کالا را که قدرت نقدینگی پایینی دارد، از معادله حذف می‌کند.

• نسبت سرمایه در گردش: نسبت سرمایه در گردش = دارایی‌های جاری – بدهی‌های جاری بوده و  این نسبت نشان‌دهنده میزان دارایی‌های مازاد برای پوشش بدهی‌های کوتاه‌مدت است.

نسبت‌های فوق در سال مالیاتی بسیار مهم هستند زیرا به تحلیلگران و مدیران کمک می‌کنند تا ریسک‌های نقدینگی را شناسایی کرده و اقدامات لازم برای بهبود وضعیت مالی شرکت انجام دهند.

نسبت‌های سودآوری؛ بررسی میزان سودآوری و بازدهی شرکت‌ها

نسبت‌های سودآوری ابزارهای کلیدی برای ارزیابی عملکرد مالی شرکت‌ها هستند و میزان کارایی و اثربخشی شرکت در تولید سود را نشان می‌دهند. این نسبت‌ها به تحلیلگران و سرمایه‌گذاران کمک می‌کنند تا توانایی شرکت در استفاده از دارایی‌ها و سرمایه سهامداران برای تولید سود را بسنجند. نسبت‌های اصلی سودآوری عبارت‌اند از:

• حاشیه سود خالص (Net Profit Margin): این نسبت نشان‌دهنده درصدی از درآمد است که پس از کسر همه هزینه‌ها به‌عنوان سود خالص باقی می‌ماند. این نسبت به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا میزان سودآوری هر واحد درآمد را ارزیابی کنند.
• بازده حقوق صاحبان سهام (ROE): این نسبت نشان می‌دهد که شرکت چقدر از سرمایه‌گذاری‌های سهامداران خود بهره‌برداری و سود ایجاد کرده است. نسبت بالاتر نشان‌دهنده کارایی بهتر در استفاده از سرمایه سهامداران است.
• بازده دارایی‌ها (ROA): این نسبت میزان سودی که شرکت از کل دارایی‌های خود کسب می‌کند را محاسبه و نشان می‌دهد که شرکت تا چه حد از دارایی‌های خود به‌طوربهینه استفاده می‌کند.

این نسبت‌ها به تحلیلگران اجازه می‌دهند تا سلامت مالی و توانایی یک شرکت در ایجاد سود را در طول زمان و در مقایسه با رقبا ارزیابی کنند. برای مثال: یک شرکت با ROE و ROA بالا، نشان می‌دهد که از سرمایه و دارایی‌های خود به خوبی بهره‌برداری می‌کند و  نشانه‌ای از عملکرد قوی و مدیریت کارآمد است.

نسبت‌های اهرمی؛ ارزیابی ساختار سرمایه و ریسک مالی

نسبت‌های اهرمی نقش کلیدی در ارزیابی ساختار سرمایه و تحلیل ریسک مالی شرکت‌ها دارند. این نسبت‌ها میزان استفاده از بدهی در تامین مالی دارایی‌ها و عملیات شرکت را نشان می‌دهند و به تحلیلگران کمک می‌کند تا سطح ریسک مالی شرکت را ارزیابی کنند. نسبت‌های اهرمی اصلی شامل موارد زیر می‌شوند:

• نسبت بدهی به دارایی (Debt-to-Assets Ratio): این نسبت نشان می‌دهد چه مقدار از دارایی‌های شرکت با استفاده از بدهی تامین مالی شده است. نسبت بالاتر نشان‌دهنده ریسک مالی بیشتر خواهد بود، زیرا بخش قابل توجهی از دارایی‌ها از طریق بدهی تامین شده است.
• نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام (Debt-to-Equity Ratio): این نسبت مقایسه‌ای بین بدهی‌های شرکت و حقوق صاحبان سهام است و نشان می‌دهد که چه مقدار از عملیات شرکت با بدهی و چه مقدار با سرمایه سهامداران تامین شده است. به‌عنوان مثال: اگر یک شرکت نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام 1.5 داشته باشد، به این معنی است که به ازای هر 1 واحد از سرمایه سهامداران، 1.5 واحد بدهی دارد که نشان‌دهنده ریسک بالاتر است.
• نسبت پوشش بهره (Interest Coverage Ratio): این نسبت نشان می‌دهد که چند بار شرکت بهره‌های خود را از طریق درآمدهای عملیاتی پوشش داده است. نسبت بالاتر نشان‌دهنده توانایی بهتر شرکت در مدیریت بدهی‌های خواهد بود.

مثال:

فرض کنید شرکتی 50 میلیون دارایی و 20 میلیون بدهی دارد. نسبت بدهی به دارایی آن 20/50 =0.4 است که نشان می‌دهد 40% از دارایی‌های شرکت با بدهی تأمین مالی شده‌اند. این شرکت اگر نسبت پوشش بهره 5 داشته باشد، یعنی درآمد عملیاتی آن پنج برابر هزینه‌های بهره است و نشان‌دهنده توانایی قوی در پرداخت بدهی‌هاست.

نسبت‌های مالی در اصول حسابداری، ابزار مهمی برای ارزیابی ساختار سرمایه و مدیریت ریسک مالی به‌شمار می‌آیند و برای تحلیل‌گران و مدیران اطلاعات مفیدی فراهم می‌کنند تا تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرند.

 نسبت‌های کارایی؛ اندازه‌گیری کارایی در استفاده از دارایی‌ها

نسبت‌های کارایی (Efficiency Ratios) یکی از ابزارهای مهم در فرمول نسبت‌های مالی در حسابداری هستند که به تحلیل‌گران و مدیران کمک می‌کنند تا کارایی شرکت در استفاده از دارایی‌های خود را اندازه‌گیری کنند. این نسبت‌ها نشان می‌دهند که یک شرکت چقدر بهینه از دارایی‌های خود برای تولید فروش و سود استفاده می‌کند. انواع نسبت‌های کارایی:

• نسبت گردش موجودی کالا (Inventory Turnover Ratio): این نسبت تعداد دفعاتی که موجودی کالا طی یک دوره فروش می‌رود و جایگزین می‌شود را اندازه‌گیری می‌کند. این نسبت با فرمول زیر محاسبه می‌شود:

  نسبت گردش موجودی = بهای تمام شده کالاهای فروش رفته (COGS) / موجودی میانگین

نسبت بالاتر نشان‌دهنده مدیریت کارآمدتر موجودی است، در‌حالی‌که نسبت پایین به‌معنی موجودی اضافی یا کالاهای فروش نرفته خواهد بود.

• نسبت گردش دارایی‌ها (Asset Turnover Ratio): این نسبت میزان فروش ایجاد‌شده برای هر واحد از دارایی‌ها را نشان می‌دهد و با فرمول زیر محاسبه می‌شود:

            نسبت گردش دارایی‌ها = فروش خالص / کل دارایی‌ها

نسبت بالاتر نشان می‌دهد که شرکت به صورت کارآمدتری از دارایی‌های خود برای تولید فروش استفاده می‌کند.

• دوره وصول مطالبات (Accounts Receivable Turnover Ratio): این نسبت کارایی شرکت در جمع‌آوری بدهی‌ها از مشتریان را اندازه‌گیری می‌کند. این نسبت با تقسیم فروش نسیه خالص به متوسط حساب‌های دریافتنی محاسبه می‌شود.

استفاده از نسبت‌های کارایی در نرم‌افزار دارایی ثابت به شرکت‌ها کمک می‌کند تا نقاط ضعف در مدیریت دارایی‌ها را شناسایی کرده و بهبودهای لازم را انجام دهند. این امر در نهایت به بهبود بهره‌وری و سودآوری کمک می‌کند.

تحلیل نسبت‌های مالی؛ چالش‌ها و محدودیت‌ها

تحلیل نسبت‌های مالی ابزار قدرتمندی برای ارزیابی سلامت مالی شرکت‌ها است، اما چالش‌ها و محدودیت‌هایی دارد که باید موردتوجه قرار گیرد. یکی از مهم‌ترین محدودیت‌ها، تاثیر تغییرات در استانداردهای حسابداری است. تفاوت در استانداردهایی مانند GAAP و IFRS منجربه اختلاف در گزارش‌دهی مالی و در نتیجه تغییر در نسبت‌ها می‌شود و مقایسه شرکت‌ها را دشوار می‌کند. 

نوسانات اقتصادی نیز بر دقت این تحلیل‌ها تاثیر می‌گذارد؛ به عنوان مثال: تورم ارزش واقعی دارایی‌ها را تحریف خواهد کرد و موجب نتایج غیرقابل اتکا می‎شود. همچنین، تغییرات بازار و ظهور رقبا یا فناوری‌های جدید نسبت‌های تاریخی را منسوخ کرده و نتایج تحلیل را بی‌اعتبار می‌کنند. در نهایت، تحلیل‌گران باید این چالش‌ها را در نظر بگیرند تا تصمیمات بهتری اتخاذ کنند.

چگونه از نسبت‌های مالی در تحلیل‌های مالی استفاده کنیم؟

نسبت‌های مالی در مدیریت مالی ابزاری مهم برای تحلیل عملکرد شرکت‌ها و اتخاذ تصمیمات سرمایه‌گذاری هستند. این نسبت‌ها به تحلیلگران و مدیران کمک می‌کنند تا با بررسی کارایی، سودآوری و سلامت مالی یک شرکت، تصمیمات بهتری بگیرند. به‌عنوان مثال: نسبت‌های نقدینگی مانند نسبت جاری و نسبت آنی به بررسی توانایی شرکت در پرداخت بدهی‌های کوتاه‌مدت کمک می‌کنند. همچنین، نسبت‌های سودآوری مانند بازده حقوق صاحبان سهام (ROE) و حاشیه سود خالص، عملکرد شرکت در ایجاد سود را ارزیابی می‌کنند.

در برنامه حسابداری، این نسبت‌ها به‌طورخودکار محاسبه و تحلیل می‌شوند و در تصمیم‌گیری‌های استراتژیک مانند تخصیص منابع و ارزیابی ریسک مورد استفاده قرار می‌گیرند. استفاده از این نسبت‌ها در کنار هم، به‌جای تمرکز بر یک نسبت خاص، تصویر جامع‌تری از وضعیت مالی شرکت ارائه می‌دهد و به بهبود مدیریت مالی کمک می‌کند.

اهمیت شناخت و استفاده درست از نسبت‌های مالی را دست کم نگیرید!

در این مقاله، به بررسی مفهوم «نسبت‌های مالی چیست» و «انواع نسبت‌های مالی» پرداختیم. نسبت‌های مالی ابزارهای قدرتمندی برای تحلیل وضعیت مالی شرکت‌ها هستند و در دسته‌بندی‌های مختلفی مانند نسبت‌های نقدینگی، سودآوری، اهرمی و کارایی تقسیم می‌شوند. برای مثال: «نسبت جاری» یکی از مهم‌ترین نسبت‌های نقدینگی است که توانایی شرکت در پرداخت بدهی‌های کوتاه‌مدت را ارزیابی می‌کند. استفاده از این نسبت‌ها به تحلیلگران و مدیران کمک می‌کند تا عملکرد شرکت‌ها را به دقت تحلیل و تصمیمات استراتژیک بهتری اتخاذ کنند. برای بهره‌گیری بهینه از این ابزارها، توصیه می‌شود از نرم‌افزارهای حسابداری حرفه‌ای استفاده کنید که این نسبت‌ها را به‌صورت‌خودکار محاسبه و تحلیل می‌کنند.

.