نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی اشخاص حقیقی و حقوقی چقدر است؟

مالیات بر درآمد اتفاقی در بودجه اکثر کشورها پیش بینی شده و اخیراً در ردیف بودجه کشور ما نیز قرار گرفته است. در تعریف درآمد اتفاقی طبق ماده 119 قانون مالیات‌های مستقیم، هر درآمدی که به‌صورت نقدی یا غیرنقدی که شخص حقیقی یا حقوقی به‌صورت بلاعوض و یا از طریق معاملات محاباتی (معامله‌ای که با ارزش غیرواقعی و مبلغ پایین انجام شود) یا به‌عنوان جایزه به دست آورد، آن شخص مشمول مالیات اتفاقی خواهد بود. اگر کسی مالی را در قبال دریافت چیزی به شخصی بدهد، یا کسی در قرعه‌کشی جایزه‌ای نصیبش شود نیز شخص منتفع مشمول این مالیات خواهد بود. اگر این درآمد اتفاقی به‌صورت نقدی باشد، مالیات مطابق با قیمت روز اخذ می‌شود و اگر غیرنقدی باشد، مشمول مالیات قرار می‌گیرد. در این زمینه پادکستی هم تهیه شده که می‌توانید در راستای این مطالب، به بررسی آن بپردازید.

بررسی لایحه اصلاح قانون مالیات‌‎های مستقیم

معافیت‌های مالیاتی درآمد اتفاقی

حال حتماً این سؤال برایتان پیش می‌آید که معافیت‌های مالیاتی درآمد اتفاقی چیست؟ طبق ماده 127 قانون مالیات‌های مستقیم (ق.م.م) معافیت‌هایی برای مالیات بر درآمد اتفاقی وجود دارد که به این صورت است:

1. اگر شخصی از طریق کمک‌های نقدی و غیرنقدی توسط سازمان‌های خیریه یا عام‌المنفعه  وزارتخانه‌ها، شرکت‌ها و یا مؤسسات دولتی، نهادهای انقلاب اسلامی و شهرداری‌ها درآمدی کسب کند یا به عبارت دیگر تحت پوشش کمک آن‌ها باشد نیازی نیست که مالیات بپردازد. به‌عنوان مثال افرادی که تحت پوشش کمک‌های سازمان بهزیستی قرار دارند.
2. درآمدی که به‌عنوان تشویق دولت برای صادرات، تولید و خرید محصولات کشاورزی در نظر گرفته می‌شود، مشمول پرداخت مالیات نخواهد بود.
3. مبالغی که از طریق کمک‌های مالی اهدایی به خسارت‌دیدگان سیل، زلزله، جنگ، آتش‌سوزی و یا حوادث دیگر به دست می‌آید نیز مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی نخواهد بود. مثلاً وجوهی که از طریق سازمان هلال‌احمر و یا سایر اشخاص حقوقی و حقیقی به آسیب‌دیدگان منتقل می‌شود.

مثال برای مالیات بر درآمد اتفاقی

فرض کنید که یک شخص حقوقی، به‌عنوان مثال یک شرکت، به دلیل وضعیت نقدینگی و زیان‌ده بودن کسب‌وکار خود، از دولت کمکی بلاعوض دریافت کند (همان درآمد اتفاقی)، هم زمان زیان عملیاتی هم داشته باشد. در این شرایط گروه مالیاتی که وظیفه رسیدگی را به عهده دارند باید درآمد اتفاقی را از درآمد شرکت تفکیک کنند و فارغ از سود زیان، درآمد اتفاقی را مشمول مالیات به نرخ مالیات 131 قانون مالیات‌های مستقیم قرار دهند و همچنین فرض کنید گروه مالیاتی که وظیفه رسیدگی را بر عهده دارند، برای درآمد و هزینه‌های عملیاتی و غیرعملیاتی (البته به استثنا درآمد اتفاقی) زیاد تأیید کنند. در این صورت در طول یک سال مالی موضوع ماده 156 ق.م.م شرکت موردنظر دو برگ تشخیص عملکرد خواهد داشت. یک برگ تأیید زیان (اعلام نتیجه) و یک برگ برای تشخیص مالیات بر درآمد اتفاقی.

باتوجه‌به این مثال نتیجه می‌گیریم که طبق رأی هیات عمومی دیوان عدالت اداری، هر درآمدی که اتفاقی محسوب شود، مشمول مالیات به نرخ ماده 131 ق.م.م است، نرخی که قانون‌گذاران به‌صراحت در قانون مالیات‌های مستقیم تصویب کردند.

نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی

در فصل ششم باب سوم قانون مالیات‌های مستقیم (مالیات بر درآمد) به مالیات بر درآمد اتفاقی اشاره شده است. منبع مالیات بر درآمد اتفاقی هیچ‌وقت موردتوجه قرار نگرفته و در آمارهای سالانه سازمان امور مالیاتی جایگاه قابل‌توجهی نداشته است. در این قسمت از مقاله می‌خواهیم شما را از نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی آگاه کنیم. نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی برای اشخاص حقیقی، نرخ مقرر در ماده 131 ق.م.م بوده و برای اشخاص حقوقی، به استناد رأی شماره ۲۰۱/۱۴۳۰۲ مورخ ۱۳۸۸/۰۸/۰۳ هیأت عمومی شورای عالی مالیاتی، نرخ 25% موضوع ماده 105 ق.م.م اعمال می‌شود.

مواد مالیات بر درآمد اتفاقی

مالیات بر درآمد اتفاقی موادی دارد که در این قسمت از مقاله به ذکر آن‌ها می‌پردازیم. طبق قانون مالیات‌های مستقیم، باب سوم مالیات بر درآمد، در فصل ششم، مواد مالیات بر درآمد اتفاقی به این صورت است:

ماده ۱۱۹: در صورتی که یک شخص حقیقی یا حقوقی درآمدی نقدی یا غیرنقدی به‌صورت بلاعوض، به‌عنوان جایزه، از طریق معاملات محاباتی یا عناوینی مشابه تحصیل کند، مشمول مالیات اتفاقی به نرخ تعیین شده در ماده 131 این قانون خواهد بود.

ماده ۱۲۰: درآمد مشمول مالیات موضوع این فصل از صد در صد درآمد حاصله اخذ می‌شود، در صورتی که غیرنقدی باشد، به بهای روز طبق مقررات محاسبه می‌شود. برای املاکی که در اجرای مفاد ماده ۶۴ این قانون ارزش معاملاتی تعیین شده است، ارزش معاملاتی مأخذ محاسبه مالیات قرار خواهد گرفت.

تبصره: در مورد صلح معوض و هبه معوض به‌استثنای مواردی که مشمول ماده ۶۳ این قانون است درآمد مشمول مالیات موضوع این فصل عبارت خواهد بود از مابه‌التفاوت ارزش عوضین که بر اساس مقررات این ماده تعیین می‌شود نسبت به طرف معامله‌ای که از آن منتفع شده است.

ماده ۱۲۱: صلح با شرط خیار فسخ و هبه با حق رجوع از نظر مالیاتی قطعی تلقی می‌شود ولی در صورت گذشت شش ماه از تاریخ وقوع عقد معامله فسخ یا اقاله یا رجوع شود وجوهی که به‌عنوان مالیات موضوع این فصل وصول شده است قابل استرداد خواهد بود. در این صورت اگر در فاصله بین وقوع عقد و فسخ یا اقاله یا رجوع منتقل الیه از منافع آن استفاده کرده باشد نسبت به آن منفعت مشمول مالیات این فصل خواهد بود.

ماده ۱۲۲: در مورد صلح مالی که منافع آن مادام‌العمر یا برای مدت معین به مصالح یا شخص ثالث اختصاص داده می‌شود بهای مال به مأخذ جمع ارزش عین و منفعت در تاریخ تعلق منافع، مأخذ مالیات متصالح در تاریخ مزبور خواهد بود.

تبصره: در صورتی که قبل از تاریخ تعلق منفعت انتقالاتی صورت گیرد قیمت مذکور در سند مأخذ مالیات انتقال‌دهنده قرار خواهد گرفت که طبق مقررات این فصل مشمول مالیات خواهد بود. لیکن مأخذ مالیات آخرین انتقال‌گیرنده عین که منافع مال نیز به او تعلق بگیرد عبارت خواهد بود از مابه‌التفاوت بهای مال به شرح حکم فوق و مبلغی که طبق سند پرداخته است.

ماده ۱۲۳: در صورت واگذاری بلاعوض منافع مالی به طور دائم یا موقت بلاعوض به یک شخص، انتقال‌گیرنده مکلف خواهد بود مالیات منافع هر سال را در سال بعد پرداخت کند.

ماده ۱۲۴: مال مورد وصیت به نفع اشخاص معین در حدودی که وصیت قانونی نافذ است بعد از قطعی شدن آن در مورد وراث به سهم‌الارث آنها اضافه و مشمول مالیات‌برارث است و در مورد غیر وارث نسبت به کل آن مشمول مالیات این فصل خواهد بود.

ماده ۱۲۵: انتقالاتی که طبق مقررات فصل مالیات‌برارث مشمول مالیات است، مشمول مالیات این بخش نخواهد بود.

ماده ۱۲۶: صاحبان درآمد موضوع این فصل مکلف هستند تا هر سال اظهارنامه مالیاتی خود را در مورد منافع موضوع ماده ۱۲۳ این قانون تا آخر اردیبهشت‌ماه سال بعد و در سایر موارد ظرف سی روز از تاریخ تحصیل درآمد یا تعلق منافع به اداره امور مالیاتی مربوط تسلیم و مالیات متعلق را بپردازند. در صورتی که معامله در دفاتر اسناد رسمی انجام و مالیات وصول شده باشد تکلیف تسلیم اظهارنامه ساقط می‌شود.

نحوه محاسبه مالیات بر درآمد اتفاقی

نحوه محاسبه مالیات بر درآمد اتفاقی برای مبالغ مختلف، متفاوت است، به این صورت که برای مبالغ زیر 50 میلیون تومان، 15 درصد، از 50 میلیون تومان تا 100 میلیون تومان 20 درصد و برای مبالغ بیش از 100 میلیون تومان 25 درصد است. حال بهتر است نحوه محاسبه مالیات بر درآمد اتفاقی را با یک مثال برای شما حل کنیم تا به راحتی بتوانید در شرایط مختلف این میزان را محاسبه کنید. فرض کنید شرکتی در طول یک سال به‌عنوان هدیه یک دستگاه اتومبیل را به‌صورت بلاعوض دریافت می‌کند. این خودرو ارزش 800.000.000 ریالی دارد. یک مؤسسه دولتی هم به علت افزایش تولیدات این شرکت مبلغ 300.000.000 را به او می‌دهد.

در این مثال مبلغی که شرکت به علت افزایش تولیدات از مؤسسه دولتی دریافت کرده است مشمول مالیات نبوده و از مالیات بر درآمد اتفاقی معاف است. حال باید برای ارزش خودرو یعنی 800،000،000 مالیات بر درآمد اتفاقی را به این صورت محاسبه کنیم:

500،000،000 * 15% = 75،000،000

300،000،000 * 20% = 60،000،000

75،000،000+60،000،000= 135،000،000 ریال

وظایف مودیان مالیات بر درآمد اتفاقی

مودیان مالیات بر درآمد اتفاقی وظایفی بر عهده دارند که بر اساس ماده 126 و 123 قانون مالیات‌های مستقیم وضع شده‌اند. طبق ماده 123 ق.م.م شخصی که به‌صورت دائم یا موقت بلاعوض منافع مالی را از شخص دیگری دریافت می‌کند، موظف است تا مالیات منافع هرسال را در سال بعد پرداخت کند. طبق ماده 126 ق.م.م اشخاصی که مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی هستند باید اظهارنامه مالیاتی خود را درمورد منافع موضوع ماده 123 ق.م.م به طور سالانه تا آخر اردیبهشت سال بعد و در سایر موارد تا آخر ماه بعد از تاریخ اخذ درآمد یا تعلق منافع، به اداره امور مالیاتی مربوط ارائه داده و مالیات مربوطه را پرداخت کنند.

نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی اشخاص حقوقی و حقیقی

نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی برای اشخاص حقیقی طبق نرخ مقرر شده در ماده ۱۳۱ قانون مالیات‌های مستقیم است. در خصوص اشخاص حقوقی نرخ مالیات به استناد بخشنامه شماره 230/97/158 مورخ 1397/11/24 نرخ مقرر در ماده ۱۳۱ ق.م.م است. در ادامه به نرخ مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی و حقیقی به‌صورت جداگانه می‌پردازیم.

نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی اشخاص حقیقی

همان‌طور که گفتیم نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی اشخاص حقیقی طبق نرخ مقرر شده در ماده 131 ق.م.م است. بر اساس این ماده به جز مواردی که بر اساس مقررات این قانون نرخ جداگانه‌ای دارند، نرخ مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی به این صورت است:

• برای میزان درآمد تا 500.000.000 ریال، مالیات سالانه به نرخ 15% است.
• نسبت به درآمد مازاد 500.000.000 ریال تا 1.000.000.000 ریال، مالیات سالانه به نرخ 20% است.
• نسبت به درآمد مازاد 1.000.000.000 ریال، مالیات سالانه به نرخ 25% است.

نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی اشخاص حقوقی

نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی اشخاص حقوقی طبق بخشنامه شماره 158/97/230 مورخ 24/11/1397 نرخ مقرر در ماده ۱۳۱ ق.م.م است.

طبق ماده 105 ق.م.م فعالیت‌های انتفاعی اشخاص حقوقی مشمول مالیات به نرخ 25 درصد است، البته به جز مواردی که به‌صورت استثنا در این قانون نرخ جداگانه‌ای دارند. مالیات بر درآمدهای اتفاقی اشخاص حقوقی که نرخ آن‌ها به دلیل ماده 119 ق.م.م از حکم کلی مقرر شده در ماده 105 ق.م.م استثنا شده و بر اساس میزان درآمد اشخاص حقوقی مشمول نرخ‌های سه‌گانه مقرر شده در ماده 131 ق.م.م قرار داده شده است (15 و 20 و 25 درصد).

نتیجه‌گیری

با بررسی قوانین مربوط به مالیات بر درآمد اتفاقی نتیجه می‌گیریم طبق ماده 119 قانون مالیات‌های مستقیم، اگر یک شخص حقیقی یا حقوقی درآمدی نقدی یا غیرنقدی  و به‌صورت بلاعوض از طریق معاملات محاباتی یا به‌عنوان جایزه یا هر عنوان دیگر از شخصی دیگر دریافت کند، این درآمد مشمول مالیات اتفاقی است. در صورتی که این درآمد توسط سازمان‌های خیریه، نهادهای دولتی، تشویق دولت و کمک هلال‌احمر یا کمک‌های اهدایی به خسارت‌دیدگان باشد، معاف از پرداخت این مالیات خواهد بود.