مرخصی بدون حقوق برای اولین بار در سال ۱۳۲۵ به‌عنوان یکی از انواع مرخصی‌های شناخته‌شده در قانون کار ایران، به تصویب رسید و در سال ۱۳۳۷ با اصلاحاتی به‌روز شد.
این نوع مرخصی، به کارگران و کارمندان اجازه می‌دهد تا در صورت نیاز و با موافقت کارفرما، بدون دریافت حقوق از کار خود مرخص شوند. سوال مطرح می‌شود که مدت زمان مجاز برای این مرخصی چقدر است و شرایط لازم برای درخواست آن و تاثیر آن بر سوابق کاری چیست؟ در این مقاله به همه این موارد پاسخ خواهیم داد.
همچنین در ادامه به بررسی این موضوعات و دیگر جوانب مهم مرخصی بدون حقوق خواهیم پرداخت تا به رفع نگرانی‌ها و ابهامات شما کمک کنیم. با ما همراه باشید.
مرخصی بدون حقوق چیست؟
مرخصی بدون حقوق یکی از انواع مرخصی‌های تعریف شده در قانون مرخصی وزارت کار است که به کارگران و کارمندان اجازه می‌دهد بدون دریافت حقوق از کار خود مرخص شوند.
این مرخصی معمولا به دلایل مختلفی مانند ادامه تحصیل، همراهی با همسر در ماموریت یا شرایط خاص دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
طبق ماده ۱۶ قانون کار، قرارداد کار در طول مدت این مرخصی به حالت تعلیق در می‌آید و پس از پایان مرخصی، فرد به شغل قبلی خود برمی‌گردد.
لازم به ذکر است که استفاده از مرخصی بدون حقوق فقط با موافقت کارفرما ممکن است و شرایط بازگشت به کار نیز باید به‌صورت کتبی میان کارگر و کارفرما تعیین شود.
انواع مرخصی در قانون کار
در قانون کار جمهوری اسلامی ایران نحوه گرفتن انواع مرخصی تشریح شده است. این مرخصی‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:
- مرخصی استحقاقی: حق مسلم کارگر بوده و در مشاغل معمولی یا سخت و زیان‌آور متفاوت است.
- مرخصی استعلاجی: برای مواقع بیماری و نیازمند تایید پزشک.
- مرخصی ساعتی: برای کارهای ضروری کوتاه‌مدت.
- مرخصی ازدواج و فوت: برای مواقع ازدواج یا فوت اعضای خانواده.
- مرخصی بین تعطیلی: برای اتصال روزهای تعطیل به یکدیگر.
- مرخصی زایمان: برای مادران باردار.
- مرخصی حج: برای انجام مناسک حج.
- مرخصی بدون حقوق: برای مواردی که فرد نیاز به ترک موقت کار دارد بدون دریافت حقوق.
این قوانین به کارگران اجازه می‌دهد تا بدون نگرانی از وضعیت شغلی خود، از حق مرخصی برخوردار شوند. برای مدیریت و حسابداری این مرخصی‌ها، استفاده از یک برنامه حسابداری بسیار مفید است و به بهبود بهره‌وری کار و شفافیت کمک کند.
شرایط عمومی و خاص اخذ مرخصی بدون حقوق
مرخصی بدون حقوق در قانون کار برای شرایط خاص پیش‌بینی شده است. این نوع مرخصی در مواردی اعمال می‌شود که کارمند یا کارگر به دلایل مختلف قادر به ادامه کار نیست. شرایط لازم برای اخذ مرخصی بدون حقوق شامل موارد زیر می‌شود:
- پایان مرخصی استحقاقی: زمانی که همه مرخصی‌های استحقاقی فرد به پایان رسیده باشد، ولی همچنان به مرخصی نیاز دارد. برای اطلاعات بیشتر به بلاگ «مرخصی استحقاقی چیست» مراجعه کنید.
- اگر فرد به بیماری غیرصعب‌العلاج مبتلا باشد و مرخصی استعلاجی 4 ماهه او به پایان رسیده باشد، می‌تواند درخواست مرخصی بدون حقوق کند.
- نیاز به همراهی همسر در ماموریت: در‌صورتی‌که کارگر نیاز به ترک محل کار برای همراهی با همسر خود در ماموریت داشته باشد.
- ادامه تحصیل: فرد می‌تواند با ارائه مدارک معتبر، درخواست مرخصی بدون حقوق برای ادامه تحصیل دهد.
- کارمندان آزمایشی: در برخی موارد و با موافقت کارفرما، کارمندان آزمایشی نیز می‌توانند تا حداکثر دو ماه از مرخصی بدون حقوق استفاده کنند.
این مرخصی فقط با موافقت کارفرما و برای کارمندان رسمی ممکن است و مدت زمان آن جزو سابقه کاری فرد محاسبه نمی‌شود.
مراحل قانونی برای دریافت مرخصی بدون حقوق
برای دریافت مرخصی بدون حقوق، کارگر باید ابتدا همه مرخصی‌های استحقاقی خود را استفاده کرده باشد. سپس باید به کارفرما ثابت شود که نیاز واقعی به مرخصی بدون حقوق دارد.
در نهایت، مدیر ارشد باید با درخواست مرخصی بی‌مزد موافقت کند. این درخواست باید به‌صورت رسمی و مکتوب به کارفرما ارائه شود که در آن مشخصات فردی، تاریخ شروع و پایان مرخصی،و علت درخواست به‌طوردقیق ذکر شده باشد.
دوران مرخصی بدون حقوق، تاثیر فراوانی بر محاسبه مالیات بر حقوق و مسائل بیمه خواهد داشت. در این دوره، ممکن است پرداخت مالیات بر حقوق متوقف شود؛ زیرا به فرد حقوقی پرداخت نمی‌شود و این موضوع بر محاسبه مالیات و حق بیمه نیز تاثیر خواهد داشت.
به عبارت دیگر، اگر فرد در این مدت حقوقی دریافت نکند، تعهدات مالیاتی و بیمه مرتبط با حقوق نیز اعمال نمی‌شود. با‌این‌حال، اگر فرد مایل باشد که سوابق بیمه‌ای خود را حفظ کند، به‌صورت شخصی و با پرداخت حق بیمه به سازمان بیمه می‌تواند این سوابق را حفظ کند.
مدت زمان مجاز برای مرخصی بدون حقوق
طبق ماده ۳۶ آیین‌نامه قانون مدیریت خدمات کشوری، مدت مرخصی بدون حقوق برای کارگران و کارمندان به حداکثر دو سال محدود شده است. این مدت در موارد خاص مانند ادامه تحصیل یا همراهی با همسر در ماموریت تا دو سال دیگر تمدید می‌شود.
نکته مهم دیگر این است که مدت زمان مرخصی بدون حقوق به‌عنوان سابقه کاری محسوب نمی‌شود و حق سنوات به آن تعلق نمی‌گیرد، مگر اینکه فرد حق بیمه و کسور بازنشستگی خود و کارفرما را به‌صورت کامل پرداخت کند؛ بنابراین برای حفظ سابقه بیمه و برخورداری از مزایای بازنشستگی، پرداخت حق بیمه در این مدت الزامی است
بازگشت به کار پس از پایان مرخصی بدون حقوق
پس از پایان دوره مرخصی بدون حقوق، کارگر یا کارمند می‌تواند به محل کار خود برگردد. طبق ماده ۱۶ قانون کار، در طول مدت این مرخصی، قرارداد کار به‌حالت تعلیق در می‌آید.
برای بازگشت به کار، کارگر باید درخواست کتبی خود را به کارفرما ارائه دهد و این درخواست باید به‌صورت رسمی و مکتوب ثبت شود.
کارفرما موظف است پس از پایان مرخصی، کارگر را مجددا به شغل خود بازگرداند. اگر کارگر تصمیم به بازگشت پیش از پایان مرخصی داشته باشد، باید موافقت لازم را از کارفرما دریافت کند و این موافقت نیز باید به‌صورت کتبی و رسمی انجام شود. این تدابیر قانونی برای حفظ حقوق کارگر و تضمین بازگشت او به کار ضروری است.
مقایسه مرخصی بدون حقوق با سایر مرخصی ها
مرخصی بدون حقوق به کارگران و کارمندان اجازه می‌دهد تا بدون دریافت حقوق، برای مدت معینی از کار خود دور بمانند.. در مقابل، مرخصی‌های دیگر مانند مرخصی استحقاقی و مرخصی استعلاجی، معمولا شامل پرداخت حقوق می‌شوند و برای استفاده از آن‌ها نیازی به تأیید ویژه از سوی کارفرما نیست. جدول زیر تفاوت‌های اصلی بین مرخصی بدون حقوق و سایر مرخصی‌ها را نشان می‌دهد
| نوع مرخصی | مدت زمان | شرایط پرداخت حقوق | نیاز به موافقت کارفرما |
| مرخصی بدون حقوق | تا دو سال (با امکان تمدید) | بدون حقوق | بله |
| مرخصی استحقاقی | سالانه ۲۶ روز | با حقوق | خیر، مگر در موارد خاص |
| مرخصی استعلاجی | بسته به بیماری و تایید پزشک | با حقوق (با تایید تامین اجتماعی) | خیر، اما نیاز به مدارک پزشکی معتبر |
| مرخصی زایمان | ۹ ماه برای زنان | با حقوق | خیر |
| مرخصی ازدواج و فوت | ۳ روز برای ازدواج یا فوت | با حقوق | خیر |
| مرخصی حج | ۳۰ روز یک بار در طول خدمت | بدون حقوق | بله |
| مرخصی ساعتی | متغیر | با حقوق (زیرمجموعه مرخصی استحقاقی) | خیر |
این تفاوت‌ها در جدول فوق نشان می‌دهد که هر نوع مرخصی با‌توجه‌به شرایط و نیازهای خاصی در نظر گرفته شده است و حقوق و مزایای متفاوتی را به‌همراه دارد.
چالش ها و مزایای مرخصی بدون حقوق
مرخصی بدون حقوق در قانون کار ایران مزایا و چالش‌های خاص خود را دارد. یکی از مزایای اصلی این نوع مرخصی، امکان استفاده از آن برای مواقع ضروری مانند تحصیل یا همراهی با همسر در مأموریت‌های طولانی است.
همچنین، کارگران و کارمندان می‌توانند بدون از دست دادن پست سازمانی خود، برای مدت معینی از کار دور باشند. از طرف دیگر، چالش‌های این نوع مرخصی شامل پرداخت نشدن حقوق و مزایا در طول مدت مرخصی و احتساب نشدن این مدت به‌عنوان سابقه کاری است، مگر اینکه فرد به‌صورت خویش‌فرما، حق بیمه خود را واریز کند.
در‌صورتی‌که کارفرما به دلایل ناموجه از موافقت با درخواست مرخصی بدون حقوق خودداری کند، کارگر یا کارمند می‌تواند مدارک شکایت از کارفرما بابت حقوق خود را به اداره کار ارائه دهد. در این موارد، بررسی و تصمیم‌گیری توسط مراجع قانونی انجام می‌شود.
ثبت انواع مرخصی با نرم‌افزار حسابداری حقوق و دستمزد
در این مقاله، مرخصی بدون حقوق به‌عنوان یکی از انواع مرخصی‌ها در قانون کار ایران بررسی شد. از مباحث مطرح شده می‌توان به تعریف مرخصی بدون حقوق، شرایط و نحوه اخذ آن، تاثیر این مرخصی بر سوابق کاری و مقایسه آن با دیگر مرخصی‌ها مانند مرخصی استحقاقی و مرخصی استعلاجی اشاره کرد. همچنین به چالش‌ها و مزایای این نوع مرخصی پرداخته شد، از جمله نداشتن حقوق در این دوره و تاثیر آن بر محاسبه سابقه بیمه.
در نهایت استفاده از نرم‌افزارهای حسابداری برای مدیریت دقیق مرخصی‌ها و حفظ شفافیت در ثبت و پرداخت‌های مربوط به حقوق و مزایا توصیه می‌شود. این نرم‌افزارها به بهبود بهره‌وری و کاهش مشکلات اداری کمک می‌کنند.
برای کسب اطلاعات بیشتر و بهره‌مندی از این ابزارهای کاربردی، همین حالا اقدام کنید و با تیم پشتیبانی نرم‌افزارهای حسابداری سپیدار تماس بگیرید.