برآورد و تخمین هزینه‌های سال آتی سازمان‌ها برای برنامه‌ریزی و کنترل منابع و وضعیت مالی مجموعه، همواره یک چالش سنگین و سرشار از ابهام برای آن‌ها به شمار می‌رود. این چالش سنگین همان تعریف بودجه در حسابداری است. در واقع به تخمین و پیش‌بینی مجموعه درآمدها و هزینه‌های سال بعد هر سازمان، بودجه تخصیص‌داده‌شده برای سال بعد آن سازمان می‌گویند. در ادامه سعی کردیم با بیانی روان توضیح دهیم که بودجه چیست و انواع بودجه‌بندی در حسابداری را تعریف کردیم. اگر به دنبال فراگرفتن مفاهیم مرتبط با بودجه و بودجه‌بندی هستید، مطالعه این مقاله را به شما پیشنهاد می‌کنیم.
تعریف بودجه در حسابداری؛ برآوردی از هزینه و درآمد
به تخمین و پیش‌بینی مجموعه درآمدها و هزینه‌های دوره‌های زمانی بعد (ماه، فصل یا سال بعد) توسط یک خانواده، شرکت، مجموعه یا دولت، بودجه می‌گویند. درواقع یک سازمان برای دخل‌وخرج دوره بعدی و برنامه‌ریزی و کنترل مالی خود یک برآورد و تخمینی را به دست می‌آورد. با این کار هر مجموعه می‌داند که چه منابعی در اختیار دارد و باید آن‌ها را در چه راستا مدیریت و خرج کند؛ در نتیجه از اتلاف منابع جلوگیری خواهد شد.
لازم به ذکر است که ماهیت هزینه در حسابداری شامل همه مخارجی می‌شود که به‌صورت ثابت یا به‌مرور، از درآمد سازمان برای آن‌ها استفاده می‌شود. مواردی مانند حقوق کارکنان و استهلاک دستگاه‌ها جزو هزینه یک سازمان به شمار می‌روند؛ بنابراین هنگام تعریف بودجه برای دوره مالی بعد باید حتما هزینه را نیز در نظر داشته باشید.
انواع بودجه در حسابداری بر اساس حوزه کاربری
بودجه جامع بر اساس دسته‌ها و دیدگاه‌های مختلف قابل‌دسته‌بندی است. به‌عنوان مثال می‌توان بودجه را بر اساس دوره زمانی، نحوه تهیه و تنظیم، انعطاف‌پذیری، سطح درآمد و هزینه، حوزه کاربری و سایر دسته‌بندی‌ها بنا به نوع و سطح سازمان یا تیم، انجام داد. با تعیین فعالیت سازمان و مشخص شدن نوع بودجه، می‌توان نسبت به تهیه نرم افزار حسابداری ساختمان سازی، شرکتی یا فروشگاهی اقدام کرد. ما در ادامه بودجه را بر اساس حوزه کاربری آن در سه دسته توضیح خواهیم داد.
بودجه دولتی؛ مهم‌ترین نوع بودجه هر کشور
مهم ترین نوع بودجه در هر کشور، بودجه دولتی است. دولت بودجه هر سال را در اسفندماه سال قبل تعیین میکند و در قالب لایحه بودجه به مجلس ارائه می‌دهد. در این بودجه درآمد، دخل یا دریافت‌های دولت به همراه هزینه، پرداخت یا خرج آن تخمین زده می‌شود. همچنین باید به شکل کامل بیان شود که این دخل و خرج‌ها در چه راستا انجام خواهند شد تا برای بودجه‌بندی همه موارد شفاف باشد. هدف از بودجه دولت تامین رفاه و آسایش برای مردم کشور است. در نهایت این لایحه باید به تصویب مجلس و سایر مراجع ذی‌ربط برای اجرا برسد.
فرایند حسابداری دولتی به این شکل است که برای تخمین بودجه سال بعد، دولت طی یک فرایند اطلاعات مالی کلیه وزارتخانه‌ها، موسسات دولتی و … را جمع‌آوری، طبقه‌بندی، پردازش و گزارش‌نویسی میکند تا تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌های مالی به‌خوبی برای تعیین بودجه، مدیریت شوند.
بودجه خانوادگی؛ تخمین دخل و خرج کوچک‌ترین گروه جامعه
این نوع بودجه را معمولا هر خانواده برای دوره‌های معین بعدی که معمولاً یک ماه است، برای تخمین دخل‌وخرج زندگی تنظیم میکند. با این کار هر خانواده می‌تواند برای شرایط و منابع مالی خود برنامه‌ریزی انجام دهد و آن را کنترل کند؛ ازاین‌رو در ماه بعد دچار کمبود منابع نخواهد شد.
بودجه شرکتی؛ پیش‌بینی وضعیت مالی سازمان
هیئت‌مدیره یک شرکت برای دستیابی به اهداف خود و بهینه کردن وضعیت تولید و فروش محصول یا خدمات خود اقدام به تنظیم بودجه سالانه میکند. البته شرکت‌ها باید بودجه‌بندی‌های کوتاه‌مدت‌تر فصلی را نیز برای بروز اتفاقات احتمالی در نظر داشته باشند. هر شرکت و سازمان بنا بر سطح، نوع و دغدغه خود می‌تواند از روش‌ها و تکنیک‌های مختلف بودجه استفاده کند:
- بودجه ثابت: یک مقدار بودجه برای یک بازه زمانی مشخص تعیین شده و تا پایان این بازه زمانی حتی در صورت وجود ناپایداری در شرایط، هیچ تغییر بر میزان این بودجه اتفاق نمی‌افتد.
- بودجه انعطاف‌پذیر (بیشترین کاربرد در شرکت‌ها): امکان تغییر دادن بودجه تخصیص‌داده‌شده در طول دوره تعیین شده وجود دارد. یعنی در صورت بروز حوادث احتمالی و تغییرات و ناپایداری در شرایط، بودجه متناسب با این اتفاق‌ها تغییر میکند.
- بودجه نقدی: میزان وجه نقد ورودی و خروجی شرکت مورد‌بررسی قرار می‌گیرد تا میزان بودجه لازم برای انجام شدن فعالیت‌ها و پروژه‌های شرکت تعیین شود.
- بودجه عملیاتی و مالی: بودجه عملیاتی هزینه‌های مربوط به عملکرد و خدمات سازمان مانند حقوق و هزینه‌های اداری را مشخص میکند. بودجه مالی هزینه‌های مربوط به سرمایه‌گذاری شرکت مانند حقوق صاحبان سهام، اندوخته، دارایی و بدهی‌ها را در نظر می‌گیرد.
یکی از وظایف حسابداری صنعتی در سازمان‌ها همکاری در برنامه‌ریزی و اجرای فرایندهای بودجه‌بندی مجموعه است. در واقع حسابداری صنعتی میزان هزینه‌های انجام شده و سود به‌دست‌آمده از آن و ارزش موجودی‌های بخش‌های مختلف را تعیین کرده و همچنین جمع‌آوری، طبقه‌بندی و گزارش‌دهی این اطلاعات را با هدف هزینه‌یابی، تعیین قیمت و کنترل میزان موجودی برای بودجه‌بندی اصولی، انجام می‌دهد.
اصطلاحات مهم و رایج بودجه
بودجه در حسابداری تعدادی اصطلاحات مهم و رایج دارد که فهمیدن آن ها به درک درست افراد از بودجه و فرایند آن کمک میکند:
- کسری بودجه: در بودجه یک سمت دارایی‌ها و منابع و در سمت دیگر مخارج و هزینه‌ها قرار می‌گیرند. اگر مقدار مخارج از مقدار درآمد سازمان بیشتر باشد، آن شرکت دچار کسری بودجه شده است.
- بودجه محقق شده: اگر یک سازمان میزان درآمد یا مخارج موضوعی خاص را یک مبلغ مشخص در نظر بگیرد؛ ولی در اصل به مبلغی کمتر یا بیشتر از آن دست پیدا کند، به این مبلغ کمتر یا بیشتر بودجه محقق شده می‌گویند.
شرکت‌های توزیع کالا برای مدیریت بودجه و ثبت سفارشات می‌توانند از نرم افزار سفارشگیری مشتریان استفاده کنند. با استفاده از این نرم‌افزار به‌روز و پیشرفته، چالش‌های مربوط به کسری بودجه و امور مالی این کسب‌وکارها به‌راحتی و به‌سرعت برطرف خواهد شد.
انواع بودجه بندی در حسابداری
بودجه بندی یک نوع برنامه ریزی مالی برای یک بازه زمانی معین در آینده است که سازمان میزان مصرف بودجه خود را باتوجهبه نیاز‌ها و شرایط و همچنین تخمین میزان درآمد شرکت در آن بازه زمانی معین، در بخش‌های مختلف تخصیص می‌دهد. حال این بودجه بندی در انواع مختلفی توسط شرکت ها انجام می‌شود:
- بودجه‌بندی سنتی: در این نوع بودجه‌بندی، بودجه‌بندی سال قبل مبنای بودجه‌بندی سال جاری قرار گرفته و بر اساس آن تغییرات روی بودجه‌بندی سال جاری اعمال می‌شود.
- بودجه‌بندی افزایشی (خطی): همانند بودجه‌بندی سنتی با تفاوت اینکه نرخ تورم، تعدیل قیمت کالاها و خدمات و تخمین توسعه عملیات‌ها است.
- بودجه‌بندی برنامه‌ای: در این نوع بودجه‌بندی علاوه‌بر اطلاعات موجود از سال گذشته، برنامه و فعالیت‌های سال جاری تعیین‌کننده افزایش یا کاهش میزان بودجه است. (بیشتر در سازمان‌های دولتی استفاده می‌شود)
- بودجه‌بندی بر مبنای صفر (اولویت گرا): بودجه سال جدید هیچ ارتباطی با بودجه سال قبل نخواهد داشت و همه هزینه‌ها و درآمدهای سال جاری از مبنای صفر آغاز و تعیین می‌شوند.
- بودجه‌بندی عملیاتی: در بودجه‌بندی عملیاتی دو نوع بودجه ثابت و متغیر در نظر گرفته می‌شود. بودجه ثابت برای پس‌انداز و اندوخته سازمان و بودجه متغیر بر اساس شرایط سال جاری و باتوجهبه تغییرات در این سال قابل‌تغییر و تطبیق است.
- بودجه‌بندی بر مبنای فعالیت: در این روش ابتدا کلیه فعالیت‌ها و برنامه‌های سال جاری مورد‌بررسی قرار گرفته و اولویت‌بندی می‌شوند. بر اساس اولویت آن‌ها بودجه جداگانه‌ای برای هر کدام در نظر گرفته می‌شود.
کارگاه‌های تولیدی نیز برای تعیین بودجه سال بعد خود نیاز به برآورد تولید و میزان هزینه مواد اولیه دارند. مالکان این کارگاه‌ها با در اختیار گذاشتن بهترین نرم افزار حسابداری تولیدی برای تیم مالی و حسابداری خود، می‌توانند محاسبه دقیق بهای تمام شده هر محصول و هزینه‌های مواد اولیه آن را به‌صورت جزئی و اصولی ثبت و طبقه‌بندی کنند. با این کار تخمین هزینه و درآمد برای سال مالی آینده بسیار کارآمدتر صورت می‌گیرد.
فرایند بودجه‌بندی سازمان خود را با نرم‌افزارهای حرفه‌ای انجام دهید
در این مقاله به بررسی و پاسخ به پرسش بودجه چیست، پرداختیم. به برآورد و تخمین میزان دریافتی و پرداختی هر سازمان در سال بعد، تعیین و تخصیص بودجه سال بعد آن سازمان می‌گویند. بودجه بر اساس شرایط و دیدگاه هر سازمان به دسته‌بندی‌های متنوعی تقسیم می‌شود. بودجه را می‌توان بر اساس دوره زمانی، نحوه تهیه و تنظیم، انعطاف‌پذیری، سطح درآمد و هزینه، حوزه کاربری و عملیاتی و مالی تقسیم کرد. همچنین انواع بودجه‌بندی در حسابداری شامل بودجه‌بندی سنتی، افزایشی، برنامه‌ای، اولویت گرا، عملیاتی و مبتنی بر فعالیت می‌شود.
در فرایند بودجه‌بندی، شرکت‌ها برای تخصیص منابع مالی به هزینه‌ها و مخارج سال آتی خود، اقدام به برنامه‌ریزی مالی می‌کنند. شرکت‌ها با بودجه‌بندی درست می‌توانند منابع مالی خود را به‌خوبی کنترل کنند. تعیین بودجه و بودجه‌بندی با نرم‌افزارهای حسابداری پیشرفته، این فرایند را برای تیم مالی هر سازمان آسان‌تر و هموارتر میکند. اگر به‌عنوان مالک یا حسابدار یک سازمان، چالشی با فرایند بودجه‌بندی داشتید، تجربه خود را با ما در قسمت نظرات به اشتراک بگذارید.
سوالات متداول
بودجه چیست؟
به تخمین و پیش‌بینی مجموعه درآمدها و هزینه‌های دوره‌های زمانی بعد (ماه، فصل یا سال بعد) توسط یک خانواده، شرکت، مجموعه یا دولت، بودجه می‌گویند.
انواع بودجه در حسابداری بر چه اساس تعیین می‌شود؟
بودجه جامع بر اساس دسته‌ها و دیدگاه‌های مختلف قابل‌دسته‌بندی است. به‌عنوان مثال می‌توان بودجه را بر اساس دوره زمانی، نحوه تهیه و تنظیم، انعطاف‌پذیری، سطح درآمد و هزینه، حوزه کاربری و سایر دسته‌بندی‌ها بنا به نوع و سطح سازمان یا تیم، انجام داد.
بودجه‌بندی در حسابداری چیست و چه انواعی دارد؟
بودجه بندی یک نوع برنامه ریزی مالی برای یک بازه زمانی معین در آینده است که سازمان میزان مصرف بودجه خود را باتوجهبه نیاز‌ها و شرایط و همچنین تخمین میزان درآمد شرکت در آن بازه زمانی معین، در بخش‌های مختلف تخصیص می‌دهد. این بودجه بندی در انواع مختلف سنتی، افزایشی، برنامه‌ای، اولویت گرا، عملیاتی و مبتنی بر فعالیت توسط شرکت ها انجام می‌شود.