در 5 سال گذشته، کاربرد خدمات ابری در زندگی روزمره همه ما بیشتر شده و در کنار آن، مطالعات و مقالات مربوط به این تکنولوژی پرکاربرد افزایش چشم‌گیری داشته است. به باور پژوهشگران تکنولوژی، آینده فناوری اطلاعات را بدون فضای ابری نمی‌توان تصور کرد. به گفته مدیر بخش تحقیقات مؤسسه پژوهشی گارتنر، پاندمی کرونا ارزش فضای ابری را به همه نشان داد، زیرا وجود این تکنولوژی بود که امکان دورکاری و دسترسی آسان به اطلاعات را فراهم کرد.
در این مقاله سعی می‌کنیم به سؤالات مربوطه به فضای ابری پاسخ دهیم و خدمات و مزایای فضای ابری را به شما معرفی کنیم.
فضای ابری چه کاربردی دارد؟
تصمیم گرفتیم که در همین ابتدای کار تعدادی از کاربردهای فضای ابری را با شما در میان بگذاریم تا یک ذهنیت کاملاً کاربردی (و نه انتزاعی) از ماهیت فضای ابری برای شما بسازیم و پس از آن به سراغ تعاریف مربوط به فضای ابری برویم.
فضای ابری، شرایط را برای اجرای خدمات بسیار گسترده فراهم کرده است و یا حداقل نحوه ارائه خدمات را بهبود بخشیده است. این خدمات شامل سرویس‌هایی مثل جیمیل (Gmail) و فضای ذخیرهسازی ابری عکس برای کاربران عمومی و همچنین فضای ذخیرهسازی داده‌های بزرگ (big data) برای سازمان‌ها و اجرای نرم افزارهای پیچیده این سازمان‌ها میشود.
شرکت‌هایی مثل نتفلیکس را در نظر بگیرید که برای ذخیره حجم عظیمی از داده‌هایشان، از خدمات ابری استفاده میکنند. بسیاری از شرکتهای تولید و فروش نرم‌افزار، دیگر نرم‌افزارهای خودشان را به‌عنوان یک محصول مستقل به فروش نمی‌رسانند؛ بلکه نرم‌افزارها را به‌عنوان یک خدمت و در اینترنت به فروش می‌رسانند. به عبارت دیگر، کسی نمی‌تواند مالک یک بسته نرم‌افزاری باشد، بلکه فقط می‌تواند از امکانات آن نرم‌افزار استفاده کند.
تاریخچه فضای ابری
اصطلاحات “فضای ابری” و “رایانش ابری”، حدوداً از سال 2000 رایج شدند اما تعدادی از خدمات ابری حتی پیش از اینکه اصطلاح “فضای ابری” به وجود بیاید به صورت محدود ارائه می‌شدند. برای مثال در دهه 1960 میلادی، شرکت‌هایی به‌عنوان آژانس خدمات کامپیوتری وجود داشتند که شرکتهای دیگر می‌توانستند با پرداخته هزینه‌ای از امکانات آنها برای پردازش داده استفاده کنند.
البته با گذشت چند دهه و ظهور رایانه‌هایی با قدرت پردازش بالا و ارزان‌تر شدن رایانه، شرکتهای زیادی به امکانات لازم برای پردازش داده‌های خودشان و اجرای نرم‌افزارها دست پیدا کردند. با این وجود پس از گذشت زمان کوتاهی، حجم داده‌هایی که باید توسط شرکتها پردازش می‌شد چند برابر شد و دوباره مشکل پردازش این حجم از داده‌ها بروز کرد.
در دهه 90 و سالهای ابتدایی 2000، ابزار مختلفی برای حل این مسئله پیشنهاد شد که نهایتاً خدمات فضای ابری به‌عنوان گزینه اصلی مورد قبول عموم کاربران قرار گرفت.
استفاده از فضای ابری چه اهمیتی دارد؟
هم اکنون یک‌سوم هزینه‌ای که در صنعت آی تی در دنیا خرج میشود، مربوط به فراهم‌آوردن زیرساخت‌های لازم برای فضای ابری یا همان رایانش ابری (cloud computing) است. تحقیقات بسیاری نشان میدهند که حدود یک سوم هزینه‌هایی که بسیاری از شرکتها برای بهبود بخش آی تی هزینه میکنند، هزینه‌هایی است که صرف خرید میزبانی (hosting) و خدمات ابری میشود؛ بنابراین روند صرف هزینه‌ها نشان میدهند که وابستگی شرکتها به خدمات زیرساختی، امنیتی و مدیریتی ارائه شده توسط خدمات ابری در حال افزایش است.
انواع فضای ابری چیست و چه کاربردی دارند؟
فضاهای ابری را دو مدل مختلف می‌توان دسته‌بندی کرد؛ مدل استقرار و مدل سرویس.
مدل استقرار
مدل استقرار رایانش ابری خود به 4 دسته تقسیم میشود:
1- فضای ابری خصوصی
فضای ابری خصوصی عموماً در یک سازمان یا نهاد خصوصی مانند بانک یا شرکتهای تولیدی کاربرد زیادی دارد. مدیریت این نوع از فضای ابری به دو شکل انجام میشود؛ از درون و توسط مدیران سازمان و یا از بیرون توسط ارائه‌کنندگان سرویس.
2- فضای ابری همگانی
این نوع از فضای ابری برای عموم مردم ساخته شده است. از لحاظ ساختاری تنها تفاوت این نوع فضای ابری با مدل قبلی در این است که تنها افراد معینی به فضای ابری خصوصی دسترسی دارند، اما فضای ابری عمومی در اختیار همه است. فضای ابری عمومی توسط شرکتهای مختلفی در دنیا مانند علی‌بابا (Alibaba Cloud)، اُراکِل(Oracle Cloud FastConnect) و آی بی اِم(Blue Cloud ) ارائه می‌شوند.
معروف‌ترین سرویس فضای ابری همگانی در ایران یکی از سرویس‌های فضای ابری گوگل به نام Google Drive هست که امکان ذخیره سازی فایل‌ها و دسترسی به آنها از هر نقطه ای بر روی کره زمین را فراهم می‌کند. البته آپلود فایل‌ها در این سرویس و دسترسی به این فایل‌ها نیازمند اتصال مناسب به اینترنت است.
گوگل درایو علاوه بر ایجاد امکان ذخیره سازی اطلاعات، امکان ایجاد پروژه و مدیریت آن را برای کارهای تیمی فراهم آورده است. گوگل درایو محدودیت‌های جغرافیایی را از سر راه گروه‌هایی که بر روی یک پروژه مشترک در نقاط مختلف دنیا کار میکنند برداشته است و فقط کافی است این گروه‌ها به شبکه جهانی اینترنت متصل شوند تا بتوانند بر روی پروژه مشترک با سایر همکارانشان کار کنند.
فضاهای ابری همگانی مزیت‌های خاص خودشان را دارند از جمله:
- هزینه‌های نگهداری کمتر
- برآورده کردن خواسته‌های کاربران به‌سادگی
همچنین فضای ابری همگانی معایبی نیز دارد که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- به دلیل اینکه زیرساخت‌های این نوع از سرویس ابری توسط شرکت دیگری کنترل میشود، در نتیجه کاربر فضای ابری کنترل محدودی بر روی داده‌ها و زیرساخت‌ها دارد.
- احتمالاً کاربر با مشکلاتی از نظر حفظ محرمانه بودن اطلاعات روبرو خواهد شد.
3- فضای ابری هیبریدی
در واقع ترکیبی از فضای ابری خصوصی و همگانی است. این مدل رایانش ابری زمانی ایجاد می شود که مثلا ۲ فضای ابری جدا قرار است اطلاعاتی را با هم به اشتراک بگذارند، یا زمانی که یک شرکت رشد پیدا کرده و شروع به گسترش خدماتش و ارائه‌ی سرویس‌های بیشتر می‌کند.
مزایای اصلی فضای ابری هیبریدی به این شرح است:
- مقیاس پذیر است، یعنی به هر میزان که نیاز باشد می‌توان فضای موردنظر را افزایش یا کاهش داد.
- با سرمایه کمتری قابل تهیه است زیرا نیاز نیست که همه زیرساخت‌های مربوط به مرکز داده را خریداری کنید.
- قابل‌اعتماد است به دلیل اینکه خدمات موردنظر در چند مرکز داده مختلف ارائه میشود.
4- فضای ابری اجتماعی
وقتی یک فضای ابری خصوصی در میان نهادها و سازمان‌های مختلفی به اشتراک گذاشته میشود، به آن فضای ابری اجتماعی می‌گویند. از طریق این مدل به اشتراک‌گذاری، کاربران مختلف می‌توانند به‌صورت مشترک بر روی یک پروژه کار کنند. از نگاهی دیگر، فضای ابری اجتماعی، یک فضای ابری همگانی است که در اختیار بخش محدودی از سازمان‌ها و شرکتها قرار می‌گیرد.
کاربردهای ویژهای برای فضای ابری اجتماعی وجود دارد که عبارت‌اند از:
- زمانی که دولت‌ها مبادلات مالی زیادی با یکدیگر دارند و می‌توانند از فضای ابری اجتماعی برای اجرای فرایندها به‌صورت به‌صرفه‌تری استفاده کنند.
- زمانی که شرکتهای مختلف از یک نرم افزار واحد استفاده میکنند.
مدل خدمات
آنچه را که تاکنون با نام سخت افزار و نرم افزار می‌شناختید، در ادبیات فضای ابری با عنوان “خدمات” شناخته می‌شوند. خدمات را می‌توان در 3 گروه تقسیم بندی کرد:
1- خدمات زیرساختی (Infrastructure-as-a-Service : IaaS) :
خدماتی مانند فضای ذخیرهسازی، سرورهای فیزیکی و مجازی و شبکه‌سازی را شامل می‌شوند. Google Computer Engine نمونه‌های از این نوع خدمت است. مهم‌ترین ویژگی‌های این سرویس مقیاس‌پذیر بودن، قابل استفاده بودن توسط چندین کاربر و اقتصادی بودن آن است.
هزینهٔ استفاده از خدمات پایه‌ای بر اساس میزان استفادهای که از این خدمات میشود، محاسبه و پرداخت میشود و عموماً یک هزینه ثابت در بازه‌های مشخص زمانی برای آنها در نظر گرفته نمی‌شود.
2- خدمات پلتفرم (Platform-as-a-Service : PaaS)
در واقع خدمات پلتفرم یا همان PaaS یک لایه بالاتر از IaaS قرار می‌گیرد و شامل ابزارها و نرم‌افزارهایی میشود که برنامه‌نویس‌ها برای توسعه اپلیکیشن از آنها استفاده میکنند؛ مانند سیستم‌عامل، مدیریت دیتابیس و موارد دیگر. نمونه‌های این سرویس Windows Azure و Magnet Commerce Cloud است.
3- خدمات نرم‌افزاری (Software-as-a-Service : SaaS) :
این خدمت را می‌توان پرکاربردترین خدمت ابری دانست که مردم عموماً به‌صورت روزانه از آن استفاده میکنند. از طرف دیگر سازمان‌ها هم نیازمند خدمات SaaS هستند زیرا خدمات ERM و CRM آنها وابسته به نرم‌افزارهایی مانند Microsoft Office 365 است که کاملا مبتنی بر خدمت ابری SaaS است. نرم افزار حسابداری آنلاین سپیدار یک نمونه دیگر از نرم افزارهای SaaS است.
یکی از مزیت‌های این سرویس در محیط کار این است که دیگر نیاز نیست یک متخصص آی تی برنامه‌های موردنظر یک سازمان را بر روی تک‌تک رایانه‌ها نصب کند و دائماً نگران آپدیت بودن نرم‌افزارها بر روی هرکدام از رایانه‌ها باشد. نمونه دیگر، شرکت‌هایی هستند که با استفاده از SaaS نرم‌افزارهای لازم برای ایجاد یک فروشگاه آنلاین توسط کسب‌وکارهای نوپا را در اختیار آنها قرار میدهند تا در عرض چند دقیقه فروشگاه اینترنتی خود را راه‌اندازی کنند.
فضای ابری رایگان چیست؟
فضاهای ابری که معمولا به شکل رایگان در اختیار کاربران قرار دارد، تا حد زیادی در رقابت با فایل‌های ذخیره سایت‌ها و درایورهای فیزیکی هستند. برنامه‌های زیادی در این ارتباط در بازار وجود دارد که شما باید با بررسی آنها و نیازسنجی از موضوعات خود، بهترین گزینه را انتخاب کنید. اما 5 مورد از معروف‌ترین فضاهای ابری رایگان در دنیا عبارتند از:
1.IDrive
2.Google Drive
3.Microsoft OneDrive
4.ICloud
5.Dropbox
فضای ابری چه مزیت‌هایی دارد؟
مزیت‌های فضای ابری با توجه به اینکه شما از کدام خدمت ابری استفاده می‌کنید، متفاوت است. عموماً شرکتها به این دلیل از خدمات ابری استفاده میکنند که دیگر خودشان نیازی به خرید برخی از زیرساخت‌های مربوط به فناوری اطلاعات، نداشته باشند.
شرکت‌هایی که از خدمات ابری استفاده میکنند دیگر نیازی به، به روز کردن اپلیکیشن‌ها و سیستم‌عامل و مستهلک کردن سخت‌افزارها ندارند، زیرا مسئولیت همه این امور به اراده دهنده خدمات ابری سپرده شده است.
شرکت‌هایی که نرم‌افزارهای خاصی را به کارکنان یا مشتری‌هایشان ارائه میکنند، مانند یک سرویس ایمیل، بهتر است که از خدمات ابری استفاده کنند زیرا این شرکتها معمولاً توانایی استخدام نیروی انسانی لازم برای مدیریت و حفظ امنیت نرم‌افزارها و داده‌ها را ندارند؛ اما شرکت‌هایی که خدمات ابری ارائه میکنند، تخصص و نیروی لازم را برای مدیریت نرم‌افزارها و حفظ امنیت داده‌ها دارند.
مزیت دیگر فضای ابری که اهمیت زیادی دارد، امکان افزایش ظرفیت زیرساخت‌ها در کمترین زمان و با انعطاف‌پذیری بالا است. اگر بخواهید زیرساخت‌های جدید در زمینه فناوری اطلاعات بخرید، باید هزینه و زمان زیادی را صرف کنید. این در حالی است که افزایش ظرفیت‌های پردازشی از طریق خدمات ابری با هزینه بسیار کمتر و در زمان کوتاهی انجام میشود.
علاوه بر همه این‌ها، با به‌کارگرفتن خدمات ابری بار زیادی ازروی زیرساخت‌های فناوری اطلاعات شرکت برداشته میشود و در زمان‌هایی که به‌صورت موقت حجم کار چندین برابر افزایش می‌یابد، اختلالی ایجاد نمی‌شود.
امنیت فضای ابری
یکی از اولین دغدغه‌های هر شرکتی هنگام تصمیم گرفتن درباره به‌کارگرفتن خدمات ابری، موضوع امنیت این خدمات است. آیا اطلاعات این شرکتها مورد سوءاستفاده قرار نمی‌گیرد؟ آیا طرف‌های سوم نمی‌توانند امینت داده‌ها یا عملکرد نرم‌افزار را مختل کنند؟ موارد شکست امنیتی که به‌ندرت اتفاق افتاده نیز به حساسیت این سؤال‌ها می‌افزاید.
برای اینکه درک درستی از میزان امنیت فضای ابری داشته باشیم، باید ابتدا امنیت زیرساخت‌های فناوری اطلاعات که در شرکت هستند را بررسی کنیم. با توجه به اینکه کارکنان هر شرکتی مسئولیت‌های مختلفی دارند و در موارد زیادی تخصص کافی برای جلوگیری از همه تهدیدات امنیتی را ندارند، طبیعتاً آسیب‌پذیرتر هستند.
داشبوردی که به‌واسطه استفاده از خدمات ابری در اختیار شما قرار می‌گیرد، هرگونه ایرادی را در رابطه با فایل‌ها، کاربران و مجوزهای امنیتی به اطلاع شما می‌رساند و این امکان را می‌دهد تا واکنش مناسبی در زمان درستی نسبت به این تهدیدات نشان دهید.
هزینه‌های انتقال به فضای ابری
برای کسب‌وکارهای نوپایی که تصمیم دارند تا سیستم خودشان را از ابتدا بر روی فضای ابری اجرا کنند، دشواری چندانی وجود ندارد. اما شرکت‌هایی که تا کنون از زیرساخت‌های سنتی فناوری اطلاعات استفاده کرده‌اند و در حال حاضر می‌خواهند که داده‌ها و نرم‌افزارهای خود را به فضای ابری انتقال دهند با مشکلاتی روبرو خواهند بود.
اولاً باید تصمیم بگیرند که کدام قسمت‌ها را می‌خواهند به همان شیوه سنتی پیش ببرند و کدام قسمت‌ها را به فضای ابری انتقال دهند. تصمیماتی که در این مرحله گرفته میشود تأثیر بسزایی بر روی هزینه‌ها دارد.
مورد دومی که باید موردتوجه جدی قرار بگیرد این است که بسیاری از شرکتها گزارش کرده‌اند که پس از انتقال به فضای ابری، هزینه زیادی برای بهینه‌سازی اپلیکیشن‌ها جهت استفاده در فضای ابری کرده‌اند. پیش از انتقال نیز، هزینه‌های انتقال داده‌ها به فضای ابری می‌تواند رقم معناداری برای بسیاری از کسب‌وکارها باشد.
سومین مسئله‌ای که باید در نظر داشته باشید، مسئله ازکارافتادن و یا اختلال در عملکرد برخی از اپلیکیشن‌ها پس از انتقال به فضای ابری است.
مسافت جغرافیایی چه اهمیتی در فضای ابری دارد؟
این موضوع که دیتاسنتر ارائه‌دهنده خدمات ابری در چه فاصله‌ای از محل جغرافیایی کسب‌وکار شما قرار دارد، عامل بسیار مهمی در تصمیم‌گیری نسبت به خرید خدمات فضای ابری از یک شرکت است. دیتاسنتری که هزاران کیلومتر از محل کسب‌وکار شما فاصله دارد، قطعاً نمی‌تواند خدمات پرسرعتی به شما ارائه کند.
علاوه بر سرعت خدمات، نکته دیگری که باید در رابطه با محل جغرافیایی دیتاسنتر به آن توجه کنیم محدودیت‌هایی است که دولت‌ها وضع میکنند. برای مثال طبق قانونی که در اتحادیه اروپا وضع شده است، شرکتهای اروپایی نباید داده‌های خود را در دیتاسنترهایی که در آمریکا قرار دارند ذخیره کنند. به همین دلیل مایکروسافت در آلمان دو مرکز داده ساخته و حتی برای دسترسی به داده‌های موجود در این مراکز داده باید از یک شرکت آلمانی که به‌عنوان معتمد، مدیریت این مراکز را بر عهده دارد اجازه بگیرد.
آینده فضای ابری (رایانش ابری)
شیوع بیماری کرونا در دنیا باعث شد که سرعت نفوذ فناوری ابری در بین شرکتها و مدیران کسب‌وکارها بیشتر شود. بحران کرونا هنوز پایان نیافته و مدیران کسب‌وکارها متوجه شده‌اند که در آینده بحران‌های دیگری نیز می‌تواند در راه باشد؛ بنابراین افزایش انعطاف‌پذیری کسب‌وکار، در بقای آن نقش بسزایی دارد. انتقال سیستم فناوری اطلاعات شرکت به فضای ابری، یکی از عواملی است که انعطاف، مقیاس‌پذیری و دسترسی کسب‌وکار را بالا می‌برد. یکی از دلایل افزایش انعطاف‌پذیری این است که در مواقع بحرانی، دیگر نیازی به حضور صددرصدی کارکنان در شرکت و حتی شهری که کسب‌وکار در آن قرار دارد، نیست.
در کنار نفوذ بیشتر تکنولوژی فضای ابری در بین کسب‌وکارها، دولت‌ها و سازمان‌های نظارتی تلاش خواهند کرد تا قوانین دقیق‌تر و سخت‌گیرانه‌تری در رابطه با میزان دسترسی به داده‌ها، کنترل اطلاعات هویتی و حفظ حریم خصوصی وضع کنند. با توجه به اینکه ضوابط مشخص و الزام‌آوری به شرکتهای تولیدکننده زیرساخت‌های فناوری اطلاعات ابلاغ خواهد شد، این شرکتها نیز تلاش خواهند کرد تا در کنار حفظ سهولت استفاده از خدمات فضای ابری، چارچوب‌های تعیین شده توسط مراجع نظارتی را رعایت کنند.
سخن پایانی
فضای ابری یا همان رایانش ابری، خدمات بسیار گسترده‌ای را به همراه دارد که معروف‌ترین این خدمات، فضای ذخیرهسازی ابری است. اما خدمات فضای ابری تنها به این مورد محدود نمی‌شود. در این مقاله خدمات فضای ابری، امنیت فضای ابری، هزینه‌ها و مزایای آن را بررسی کردیم. در این مقاله سعی کردیم تا نگرشی جامع نسبت به ابعاد گوناگون این مسئله به شما بدهیم تا با آگاهی بیشتر بتوانید از فرصت‌های تکنولوژی رایانش ابری ایجاد می‌کند، بهره ببرید.