در هنگام خرید یک دارایی همیشه این فکر در میان خریداران وجود دارد که در آینده‌ای نه‌چندان دور، اگر قصد فروش آن دارایی را داشته باشند، چقدر از مبلغ پرداختی آنها کاسته می‌شود؟ این مبلغ کاهش‌یافته در بهای تمام شده، همان هزینه استهلاک است. هدف از محاسبه استهلاک اموال، سرشکن کردن بهای تمام شده آن است و نه تعیین ارزش دارایی. به‌تدریج که از عمر مفید اقتصادی دارایی کم می‌شود، استهلاک آن به طور مداوم به‌صورت هزینه به عملیات واحد اقتصادی تخصیص داده می‌شود.
برای مثال زمانی که یک دارایی ثابت مانند یک کامپیوتر نو در طول یک دوره، تبدیل به کامپیوتری دست‌دوم می‌شود، در مبادله، حجم زیادی از ارزش خود را از دست می‌دهد. عوامل متعدی بر استهلاک یک دارایی ثابت تأثیرگذار است که از جملهٔ آنها می‌توان به گذشت زمان، فرسودگی، پوسیدگی، زنگ‌زدگی، عدم کفایت، پیشرفت تکنولوژی و غیره اشاره کرد. قبل از مطالعه این مقاله دوست داریم از شما دعوت کنیم پادکست زیر را هم گوش کنید:
رادیو مالی قسمت ۱۴۵: استاندارد حسابداری شماره ۱۱
پیشنهاد می‌کنیم قبل از مطالعه این مقاله بخوانید:
کار حسابداری دارایی ثابت چیست؟
حسابداری استهلاک چیست؟
حسابداری استهلاک به روشی گفته می‌شود که بر اساس آن بهای تمام شده دارایی ثابت منهای ارزش اسقاط آن، بر مدتی که عمر مفید آن برآورد می‌شود به طریقی معقول و منظم سرشکن شود؛ بنابراین هدف استهلاک، سرشکن کردن بهای تمام شده است و نه تعیین ارزش دارایی. به‌تدریج که از عمر مفید اقتصادی دارایی کاسته می‌گردد، استهلاک آن به‌صورت منظم به‌صورت هزینه به عملیات واحد اقتصادی تخصیص می‌یابد. در صورت سود و زیان استهلاک بر اساس ماهیت و مورداستفاده از مال به یکی از سه عنوان هزینه فروش، هزینه اداری و هزینه ساخت کالای فروش رفته ارائه می‌شود.
در واقع استهلاک از دو طریق بر صورت سود و زیان اثر می‌گذارد:
- مستقیماً به بدهکار حساب هزینه منظور و سبب افزایش آن می‌شود. مانند هزینه استهلاک خودروهایی که مورداستفاده دایره فروش کالا قرار می‌گیرد و طبعاً به شکل هزینه فروش انعکاس پیدا می‌کند.
- دیگر استهلاک ماشین‌آلات کارخانه که بصورت قسمتی از بهای تمام شده کالا ثبت و پس از فروش کالا به بدهکار حساب بهای تمام شده کالای فروش رفته انتقال می‌یابد؛مانند استهلاک ماشین‌آلات تولیدی.
مفاهیم کاربردی در برآورد استهلاک
آگاهی از مفاهیم کاربردی زیر می‌تواند در محاسبه استهلاک، مفید باشد:
عمر مفید دارایی
عمر مفید عبارت است از مدت زمانی که انتظار می‌رود دارایی، در یک واحد تجاری مورداستفاده قرار بگیرد.
ارزش اسقاط
ارزش اسقاط عبارت است از مبلغی که پیش‌بینی می‌شود از فروش اموال یا در تعویض آن، به هنگام انصراف از کار به دست آید.
ارزش دفتری
ارزشی که یک دارایی در ترازنامه بر اساس آن ارزش ثبت می‌شود. برای محاسبه ارزش دفتـری دارایی‌ها، باید استهلاک انباشته شده را از هزینه دارایی کسر کرد.
بهای (تمام شده) واقعی
مبلغ وجه نقد یا معادل نقد پرداختی که جهت تحصیل یک دارایی در زمان تحصیل یا ساخت آن واگذار شده است، بهای تمام شده آن دارایی نامیده می‌شود. برای مثال زمانی که شما یک کالا را خریداری می‌نمایید، هزینهٔ حمل (تأمین مالی) هم در محاسبه بهای تمام شده آن لحاظ می‌گردد.
روش‌های محاسبه استهلاک دارایی ثابت
گاهی اوقات نیاز است که نرخ و روش استهلاک دارایی تغییر یابد، تغییر نرخ و روش آن تابعی از قوانین و مقررات و برآوردهای اقتصادی و اجتماعی نهادهای قانون‌گذار و تدوین‌کنندگان استانداردهاست. هم اکنون نرخ و روش محاسبه استهلاک بر مبنای ماده 149 قانون مالیات‌های مستقیم انتخاب و اعمال می‌شود.
محاسبه و تعیین مبلغ هزینه استهلاک برای ثبت در هر دوره مالی به روش‌های مختلفی انجام می‌شود. برای این منظور روش‌هایی مورداستفاده قرار می‌گیرند که با وجود این که بهای تمام شده و عمر مفید دارایی در همه آنها ثابت و یکسان است، ولی هزینه استهلاک دوره مالی در هر روش، متفاوت از روش دیگر به دست می‌آید.
از جمله مهم‌ترین روش‌های استهلاک مورد پذیرش نهادهای قانون‌گذار به شرح زیر طبقه‌بندی می‌شود:
- مستقیم
- نزولی
روش محاسبه استهلاک مستقیم
در این روش که ساده‌ترین روش برای محاسبه استهلاک است؛ ارزش اسقاط را از بهای تمام شده کم کرده و حاصل را بر تعداد دوره یا سال تقسیم می‌کنند. در حقیقت این روش ارتباط نزدیکی با زمان دارد.
روش خط مستقیم روشی بسیار ساده است. در مواقعی که میزان استفاده از دارایی و کارکرد آن در هر دوره برابر با دوره دیگر است و همچنین مواقعی که هزینه‌های تعمیر و نگهداری هر دوره، مساوی دوره‌های مالی دیگر برآورد شود، مورداستفاده قرار می‌گیرد.
روش محاسبه استهلاک نزولی
در این روش نرخی ثابت را در طول عمر مفید در ارزش دفتری آن (بهای تمام شده منهای استهلاک انباشته) ضرب می‌کنند تا هزینه استهلاک دوره به دست آید.
طبقه‌بندی روش‌های استهلاک
محاسبه و تعیین مبلغ هزینه استهلاک برای ثبت در هر دوره مالی به طرق مختلف انجام می‌شود. برای این منظور روش‌هایی ابداع کرده‌اند که با وجود این که بهای تمام شده و عمر مفید مال در همه آنها ثابت و یکسان است، ولی هزینه استهلاک دوره مالی در هر روش متفاوت از روش دیگر به دست می‌آید. روش‌های استهلاک را می‌توان به شرح زیر طبقه‌بندی کرد:
الف) محاسبه بر حسب زمان:
روش اول: خط مستقیم
روش خط مستقیم یا اقساط مساوی. از لحاظ هزینه استهلاک این روش را ثابت هزینه (CONSTANT_CHARGE METHOD) هم گفته‌اند.
ب) محاسبه بر حسب محصول یا روش‌های مبتنی بر تغییر هزینه هر دوره
این نوع محاسبه یعنی بر حسب محصول یا روش‌های مبتنی بر تغییر هزینه هر دوره شامل این دو روش می‌شود:
- ساعات کارکرد
- میزان تولید
روش دوم: روش ساعات کارکرد
در این روش هزینه استهلاک هر دوره بر حسب میزان کارکرد واقعی مال تعیین می‌گردد. به‌عنوان‌مثال اگر ماشینی در دوره جاری دوبرابر دوره قبل کار کند، استهلاک آن در دوره جاری دوبرابر محسوب می‌شود. در این روش کارکرد مال یا دارایی تا زمان اسقاط آن بر حسب تعداد کل ساعات کار، برآورد و سپس نرخ استهلاک برای هر ساعت کار محاسبه می‌شود.
با توجه به مثال بالا:
نرخ استهلاک برای هر ساعت کار برابر است با:
R = (c – s) / n u
500 = 20000 / (500000 – 10500000)
🔹این روش را به دلیل رعایت اصل تطابق هزینه با درآمد، روش منظم می‌دانند. ولی اگر مثلاً محصولی تولید نشود این رعایت اصل تطابق مختل خواهد شد.
🔸ولی در این روش بر خلاف روش خط مستقیم مبلغ استهلاک بر حسب میزان استفاده از مال تغییر می‌یابد.
🔹این روش زمانی که میزان استفاده یا کارکرد دارایی در یک دوره با دوره دیگر تفاوت زیادی دارد بسیار مفید است.
ولی این روش برای بسیاری از اقلام دارایی مانند ساختمان، مبل، اثاثیه و ماشین‌تحریر غیرعملی است. چون در این دارایی‌ها ساعات کارکرد مدنظر قرار نمی‌گیرد. ولی برای بعضی دیگر از اقلام دارایی‌ها مانند وسایل و ماشین‌آلات مفید است.
روش سوم: روش میزان تولید
از این روش زمانی استفاده می‌شود که کارکرد یا فایده دارایی در طول مدت کار آن بر حسب مقدار محصول قابل‌تولید برآورد گردد. در این روش استهلاک به مقدار محصولی که تولید می‌شود بستگی دارد.
در این روش مبلغی که بابت استهلاک به هر واحد محصول تعلق می‌گیرد، ثابت باقی می‌ماند درصورتی‌که در روش خط مستقیم، با تغییر میزان تولید، آنچه بابت استهلاک به هر محصول سرشکن می‌شود متغیر است.
با توجه به مثال بالا:
نرخ استهلاک برای هر واحد محصول تولید شده برابر است با:
R = (c – s) / n u
1000 = 10000 / (500000 – 10500000)
1000 مبین نرخی است که باید بابت استهلاک، به هر واحد محصول تولید شده سرشکن شود.
بنابراین، در هر دوره، این نرخ را در مقدار تولید ضرب می‌کنند تا مبلغ استهلاک آن دوره معین شود.
حال اگر فرض کنیم در سال اول 3000 واحد تولید شده باشد. مبلغ استهلاک ماشین‌آلات بصورت زیر محاسبه می‌شود:
D 1 = r × میزان تولید سالانه = 3000000 = 1500 ×1000
استفاده از این روش منوط به زمانی است که بتوان میزان تولید واقعی را اندازه‌گیری و معین کرد.
تفاوت دو روش ساعات کارکرد و میزان تولید به کارایی عملیات واحد صنعتی در یک دوره در مقایسه با دوره دیگر مربوط می‌شود. به دلیل اینکه کار ماشین را وقتی مفید می‌دانند که محصولی از آن تولید شود، پس در مواردی که مؤسسه بخواهد از بین دو روش ساعات کارکرد و روش میزان تولید یکی را برگزیند، مسلماً روش میزان تولید را ترجیح خواهد داد. اما در روش میزان تولید، همانند روش ساعت کارکرد، هزینه استهلاک هر دوره متغیر ولی مبلغی که بابت استهلاک به هر واحد محصول سرشکن می‌شود ثابت است.
پ) روش‌های مبتنی بر استهلاک بیشتر در سال‌های اول عمر مال و کاهش تدریجی آن
از نقطه‌نظر هزینه استهلاک این روش‌ها را هزینه کاه (Decreasing Charge Methods) هم نامیده‌اند. به این تعبیر که هر چه پیش می‌رویم از مبلغی که به‌حساب هزینه می‌رود کاسته می‌شود. این روش‌ها عبارت‌اند از :
- روش مجموع سنوات
- روش مانده نزولی یا استهلاک بر اساس ارزش دفتری در هر دوره مالی
روش چهارم: مجموع سنوات
در این روش پس از کسرکردن ارزش اسقاط از بهای تمام شده، حاصل را در کسری که صورت و مخرج آن بصورت زیر به دست می‌آید، ضرب می‌کنیم:
صورت کسر را باقیمانده عمر مفید تشکیل می‌دهد. به‌عنوان مثال اگر طول عمر دارایی 10 سال باشد در یال اول صورت کسر عدد 10 خواهد بود.
مخرج کسر از مجموع سنوات عمر دارایی به دست می‌آید.
55 =10+9+8+7+6+5+4+3+2+1
صورت و مخرج کسر:
سال اول = 55/10
سال دوم = 55 / 9
همین‌طور الی آخر
روش پنجم: مانده نزولی (Declining-Balance Method)
در این روش نرخی ثابت را در طول عمر مال در ارزش دفتری آن (بهای تمام شده منهای استهلاک انباشته) ضرب می‌کنند تا هزینه استهلاک دوره به دست آید. در روش مانده نزولی سرعت مستهلک کردن تجهیز نسبت به روش‌های خط مستقیم و مجموع سنوات سریع‌تر است به‌گونه‌ای که در این روش در سال‌های ابتدایی محاسبات، میزان بیشتری از تجهیز مستهلک می‌شود.
برای مثال چنانچه بهای تمام شده اتومبیلی 000/000/7 ریال و نرخ استهلاک آن 25% و استهلاک انباشته آن 000/000/2 ریال و ارزش اسقاط اتومبیل 000/500/2 ریال پیش‌بینی شود، هزینه استهلاک به شرح زیر است:
000/250/1 = 25% * (000/000/2 – 000/000/7) = هزینه استهلاک
ت) روش‌های مبتنی بر محاسبات سرمایه‌گذاری و سود منتسب به آن
از لحاظ هزینه استهلاک، این روش‌ها را هزینه افزا (increasing Charge Methods) گفته‌اند. به این دلیل که هر چه پیش می‌رویم مبلغی که به‌حساب هزینه استهلاک می‌رود افزایش می‌یابد. این روش‌ها عبارت‌اند از:
- قسط السنین
- سرمایه‌گذاری وجوه استهلاکی
روش ششم: قسط السنین
در این روش هزینه استهلاک بر مبنای ارزش فعلی اقساط عادی یک ریال یا نرخ سود تضمین شده (نرخ بازده سرمایه‌گذاری مورد انتظار) معادل سپرده سرمایه‌گذاری بدهکار می‌شود و از نظر محاسباتی به‌گونه‌ای است که دارایی مزبور پس از پایان عمر مفید به روش ارزش اقساط تقلیل می‌یابد. در روش قسط السنین به‌موازات شناسایی استهلاک سالانه به طور اقساط مساوی، سود تضمین شده سالانه به‌تدریج کاهش و استهلاک انباشته افزایش می‌یابد.
مبانی اندازه‌گیری استهلاک سالانه از طریق رابطه زیر به دست می‌آید:
(ارزش فعلی یک ریال با نرخ i به مدت n × ارزش باقیمانده) – بهای تمام شده دارایی= هزینه استهلاک
روش هفتم: سرمایه‌گذاری وجوه استهلاکی
وجوه استهلاکی در تأمین مالی شرکت‌های عمرانی و بزرگ مورداستفاده قرار می‌گیرد. وجوه استهلاکی برای پوشش‌دادن خطر اوراق صنایع استخراجی مانند نفت، زغال‌سنگ و… ضروری است، به دلیل اینکه دارایی‌های این صنایع دارای هدررفت است.
آیا سیستمی کارآمد برای محاسبه استهلاک وجود دارد؟
در پاسخ به سؤال بالا باید بگوییم بله وجود دارد! دنیای حسابداران هم امروزه از تکنولوژی و روش‌های خودکار و مؤثر، مجزا نیست. جای خالی آنچه بیش‌ازپیش در اکثر شرکت‌ها و نهادها احساس می‌شود و شرکت‌ها نمی‌توانند از داشتن آن شانه خالی کنند، یک نرم‌افزار حسابداری جامع و یکپارچه جهت انجام محاسبات دقیق و قابل‌اعتماد در فرایندهای مالی است.
در حال حاضر برخی کاربران برای نگهداری گردش دارایی و محاسبه استهلاک آن از فایل اکسل استفاده می‌کنند، اما اکثر این کاربران از کمبود امکانات اکسل در ثبت تمامی گردش‌های دارایی ثابت گله دارند و معتقدند محاسبه استهلاک در فایل اکسل قابل‌پیاده‌سازی نیست و محاسبات همواره با خطا همراه است. محاسبه استهلاک با استفاده از سیستم دارایی ثابت دقیق و جامع این نقایص را جبران می‌کند.
در سیستم دارایی ثابت با مشخص‌کردن نحوه پلاک‌گذاری دارایی‌ها و تعریف الگوی مدنظر کاربر در نرم افزار حسابداری، محاسبه استهلاک با توجه به روش تعیین شده (مستقیم، نزولی) برای هر پلاک دارایی به‌صورت خودکار در سیستم دارایی ثابت به تفکیک هر ماه انجام می‌شود.
پیشنهاد ما برای شما
با توجه به اینکه بر اساس جدول قوانین استهلاک ماده 149 قانون مالیات‌های مستقیم، تعیین روش محاسبه استهلاک به‌صورت پیش‌فرض در سیستم دارایی ثابت در نظر گرفته شده است؛ بنابراین، برنامه‌ریزی برای خرید یا جایگزینی دارایی‌های اسقاط یا مستهلک شده، بر اساس وضعیت دارایی در هر لحظه به‌سادگی و بادقت بالا در سیستم دارایی ثابت انجام شده و شما می‌توانید سادگی محاسبات پیچیده استهلاک دارایی ثابت را بدون هیچ خطایی در یک نرم افزار ملاحظه فرمایید. در این زمینه پیشنهاد ما به شما خرید سیستم دارایی ثابت سپیدار است که تمامیاین موضوعات را برای شما به بهترین شکل محاسبه خواهد کرد.